| 1.2. НАРТЫ ФÆТКЪУЫ
|
ЯБЛОКО НАРТОВ |
| Нартæн сæ цæхæрадоны задис иу фæткъуы бæлас; йæ дидинджытæ-иу æрттывтой æрвыгау, æмæ йыл задис иунæг фæткъуы. | Яблоня росла в саду нартов, небесной лазурью сияли цветы ее, но за день только одно яблоко созревало на ней. |
| Фæткъуы уыдис сызгъæрин фæткъуы, зынгау æрттывдтытæ калдта. | Золотое было то яблоко и подобно огню сверкало оно. |
| Æмæ уыдис æлутоны хос адæмæн, иу адзал не здæхта фæстæмæ, уыййедтæмæ цы хъæдгом нæ дзæбæх кодта, цы низæй нæ ирвæзын кодта, ахæм нæ уыдис. | Живительной силой обладало то яблоко, исцеляло оно людей от всякой болезни и любые раны залечивало, но только от смерти не спасало. |
| Бон-изæрмæ-иу арæгъæд ис уыцы фæткъуы, æхсæв та-иу æй цыдæр адавта. | Целый день зрело яблоко, сверкая на верхушке дерева, но каждую ночь кто-то его похищал. |
| Æмæ йæ хъахъхъæдтой радыгай Нарт; æмæ йæ ничи фæрæзта бахъахъхъæнын. | Нарты по очереди стерегли свое яблоко, но никто из них ни разу не видел вора, а яблоко каждую ночь исчезало. |
| Уæд иу бон æрзылдис Уæрхæгæн йæхи рад. | Пришел черед сторожить сад Уархагу. |
| Æрбасидтис йæ фырттæм, Æхсар æмæ Æхсæртæгмæ, Уæрхæг æмæ сын загъта: | Призвал он своих сыновей Ахсара и Ахсартага и сказал им: |
| — Ай уын фæндæггаг. Ацæут, мæ хуртæ, æмæ уæ цæхæрадон бахъахъхъæнут. | — Идите, солнышки мои, постерегите золотое яблоко. Вся моя надежда на вас. |
| Кæннод райсом Æртæ Нарты хæдзарæн лæгæй æрбацæудзысты æмæ уæ иуæн йæ сæр ракæндзысты, иннæмæн – йæ цонг æмæ сæ дыууæ михыл æрсадздзысты, æмæ Æртæ Нарты ‘хсæн дзæгъæлæй баззайдзынæн, æнæ дарæгæй.
|
Если не устережете, то знайте – все три нартских рода соберутся сюда.
По одному человеку от каждого дома пришлют они и одному из вас отрубят голову, другому отсекут руку и, на позор мне, наденут их на колья. Один останусь я на старости лет, без защитников и кормильцев. |
| Лæппутæ загътой:
— Ма тæрс, нæ фыд, мах ацæудзыстæм æмæ бæлас бахъахъхъæндзыстæм! |
— Не бойся, отец наш,
Уж мы-то устережем это яблоко и вор не уйдет от нас, — ответили ему сыновья. |
| Уæрхæг сын загъта:
— Цæугæ бæргæ акæндзыстут, фæлæ тæрсын, фæстæмæ куынæуал æрцæуат – куы нæ йæ бафæразат бахъахъхъæнын. |
— Знаю я, что вы ничего не страшитесь, но сам я страшусь за вас, — сказал отец. |
| Цæхæрадон уыдис саджы сыкъатæй бæрзонд æхгæд – маргъ æрбахатæн дæр æм нæ уыд. | Оградой из оленьих рогов огорожен был сад нартов, и так высока была эта ограда, что даже птица не могла перелететь через нее. |
| Æхсар æмæ Ахсæртæг араст сты цæхæрадонмæ; цæхæрадоны астæу диссаджы фæткъуы бæласы бын æрбадтысты. Æхсæвæр куы бахордтой, уæд кæстæр æфсымæр – Æхсæртæг – загъта Æхсарæн: | Сели братья под чудесной яблоней, поужинали, и младший, Ахсартаг, сказал старшему, Ахсару: |
| — Æрхуысс уал, Æхсар, радыгай хъахъхъæнæм – æмбисæхсæвмæ ды бафынæй кæн, уырдыгæй бонмæ та – æз. | — Будем стеречь по очереди. Ты ложись сейчас и спи до полуночи. А с полуночи до утра будет твой черед. |
| Æхсар сразы ис æмæ æрхуыссыди æмæ бафынæй ис. Æмбисæхсæв фехъал ис æмæ дзуры Æхсæртæгмæ:
— Хуыцау мын æй ныббарæд – æгæр афынæй дæн. |
Согласился Ахсар, лег и заснул. Проснулся он в полночь и говорит брату:
Пусть бог простит меня, Ахсартаг, я, кажется, проспал. |
| Æхсæртæг æм фæстæмæ дзуры:
— Нырма æмбисæхсæв нæу, æмæ уал хуысс. |
— Пока нет полуночи, поспи еще, — ответил ему Ахсартаг. |
| Хуыссæгхъæлдзæг лæппу та ‘рхуыссыд фæстæмæ æмæ афынæй ис. | Ахсар со сна не разобрал времени, лег и снова уснул. |
| Æхсæв æмæ бон кæрæдзийæ куыд хицæн кодтой, афтæ цæхæрадонмæ ‘рбатахтысты æртæ маргъы.
Æхсæртæг бады, йæ фат æмæ йе’рдын йæ къухы, афтæмæй. |
Не спит Ахсартаг, сидит он под яблоней, держит наготове лук и стрелу.
И в час когда ночь сменяется днем, три голубки перелетели через ограду. |
| Кæсы, æмæ ‘виппайды бæлас ныррухс и, æмæ йыл бады æртæ ‘хсинæджы. | Внезапно осветилась яблоня, и видит Ахсартаг: возле чудесного яблока опустились голубки. |
| Фæткъуымæ куыддæр фæцæйæвнæлдтой, афтæ сæ Æхсæртæг фехста, æмæ атахтысты, æрмæст сæ иуæн йæ туджы ‘ртæхтæ ‘ркалдысты зæхмæ. | Но ни одна из них не успела клюнуть яблоко, как пустил стрелу Ахсартаг. Голубки улетели. Но одна летела низко и роняла на землю алые капельки крови. |
| Æхсæртæг райхъал кодта Æхсары æмæ ин загъта: | Тогда Ахсартаг разбудил Ахсара. |
| — Æхсинæг фæцæф кодтон фæткъуы бæласыл, æмæ мын цæфæй атахти.
Мæнæ кæсыс йæ туджы ‘ртæхтæм! |
— Видишь каплю крови, — сказал он брату. – Это я на яблоне нашей ранил голубку, но она улетела. |
| Куы фæцæф ис, уæд ныллæджыты атахтис, æмæ мæнæн йæ тугвæдыл æнæ цæугæ нæй.
Кæнæ йæ хъуамæ æрцахсон, кæнæ йæ фæдыл хъуамæ амæлон, æндæр гæнæн мын нæй. |
Низко, над самой землей, летела она, оставляя кровавый след.
Я должен пойти по этому следу – или поймаю ее, или погибну, — не могу поступить я иначе. |
| Æрбамбырд кодта туджы ‘ртæхты, батыхта сæ зæлдаг кæлмæрзæны.
Кæлмæрзæн йæ фæснахы атъыста æмæ, куы ‘рбабон ис, уæд загъта Æхсарæн: |
Бережно собрал он капли запекшейся крови, завернул их в шелковый платок, спрятал платок за ноговицу и, когда совсем рассвело, сказал Ахсару: |
| — Æз ныр цæуын сæфты мæргъты фæдыл, æмæ цы зæгъыс? | — Я ухожу на поиски этих неведомых птиц. Что ты мне скажешь? |
| Æхсар ын загъта: — Æз дæр цæуын, ды кæдæм цæуай, уырдæм. | — Я тоже пойду с тобой,— ответил Ахсар. |
| Араст сты ‘фсымæртæ æмæ цæуынц тугвæдыл, æмæ сæ уый бахаста денджызы былмæ.
Уым фæд денджызы бынмæ ныххызтис. |
Пошли братья по кровавому следу, привел он их к берегу моря и ушел на морское дно. |
| Æхсæртæг загъта Æхсарæн:
— Æз цæуын денджызы бынмæ, ды мæм ам, денджызы был, æнхъæлмæ кæс, æмæ кæд денджыз сырх фынк хæсса, уæд-иу нæ хæдзармæ аздæх – мæнæй дын пайда нал ис; кæд урс фынк хæсса, уæд мæм-иу афæдзы бонмæ банхъæлмæ кæс. |
Ахсартаг сказал Ахсару:
— Я иду на дно морское. Жди меня здесь. Если волны вынесут на берег кровавую пену, то жди меня здесь ровно год. |
| — Хорз, — загъта Æхсар æмæ баззад денджызы был, Æхсæртæг та йæ дзауматæ ‘рбатымбыл кодта æмæ ныффардæг ис денджызы бынмæ. | — Хорошо, — ответил Ахсар и остался на берегу.
Запахнул тут одежду Ахсартаг, туго подтянул ее, пошел по дну и скрылся под водой. |
| Дзырдуат | Словарь |
| зынгау | как огонь |
| æрттывдтытæ калдта | разбрасывала блестки, сиять |
| хъæдгом | рана, язва |
| фæндæггаг | в дорогу (еда) |
| дзæгъæлæй баззайдзынæн | останусь одинокий, потеряюсь |
| хуыссæгхъæлдзæг | заспанный |
| дзауматæ ‘рбатымбыл кодта | собрал вещи |