АЛАНТИ ПАДДЗАХАДИ РАВЗУРСТ (Агусти Алемани киунугæ «АЛАНЫ В ДРЕВНИХ И СРЕДНЕВЕКОВЫХ ПИСЬМЕННЫХ ИСТОЧНИКАХ»-мæ гæсгæ) 2-аг хай
Фæндæзæймаг æнос:
| V æн.
401-10 |
Цæгат Итали | Алантæ визиготтæг паддзах Аларихи (? — 410) æфсади. |
| 402 | Цæгат Итали | Алайнаг æнхуси æфсæдтæ Стилихони (358-408) æфсади тохунцæ Аларихи (? — 410) нихмæ Полленции рæбунти. |
| 402 | Цæгат Итали | Алантæ æма гуннти буцæу. |
| 405 | Цæгат Итали | Алайнаг æнхуси æфсæдтæ Стилихони (358-408) æфсади тохунцæ остроготтаг паддзах Радагайси (336-406) нихмæ. |
| 406 | Германи | Вандалти паддзах Годигизел (443-501) æма аланти паддзах Респендиали (4-5 век) бахизт цæугæдон Рейнбæл. Тох Фæранкти федератти хæццæ, кацитæ адтæнцæ Руми фарс. Уой разæй ба паддзах Гоари (410-451) фæдбæл цæуæг алантæ фæххецæн æнцæ сæйраг къуарæй. |
| 407-409 | Галли æма Испани | Аланти, свевти æма вандалти æрбампурст Галли æма Испанимæ. |
| 411 | Испани | Испани рахæйттæ кодтонцæ: аланти бацæнцæ Лузитани æма Карфагени бæститæ. Император Гонорий (384–423) хæццæ сæ федуд фæкъкъулумпи йæй. Алантæ лæггади Геронтиймæ (?-411), magister militum (гъо ма сæйраг æфсади хецау) узурпатор Максими (? – 422) Таррагони. |
| 411 | Галли | Алайнаг Гоар æма бургунд Гунтиарий (385-436) исæвзурстонцæ императорæй узурпатор Иовини (?-413) Мундиаки (Германи Дуккаг). |
| 414 | Аквитани | Визиготти фарсдар алантæ Васат (Базас) æртухсти рæстæги фæууахтонцæ сæ, фæййеуварс æнцæ. |
| 416-17 | Испани | Визиготти паддзах Валлия, тохуй алантæ æма вандалти нихмæ Испаний. |
| 418 | Испани, æвæццæгæн Гибралтари рæбунти;
Португали |
Валлия (?-418), фæуæлахезæй æма рамардта аланти паддзах Аддаки, (? — 418) Испаний, «тартесси зæнхити». Цагъдæй ка фæйервазтæй, еци алантæ бацудæнцæ вандал-асдингти паддзах Гундерихи (379-428) дæлбар, Галлеций. |
| 424-471 | Византи | Искадгин уй алан Флавий Ардавур Аспари (? – 471) муггаг. |
| 428-77 | Испани | Гейзерих (389-477), вандалти æма аланти паддзах. Вандалти æфсади арæзт хилиархитæмæ гæсгæ. |
| 429 | Цæгат Африкæ | Аланти æма вандалти фæлхезæн Испаниæй Цæгат Африкæмæ. |
| 440 | Галли | Самбиди (?- 455) дæлбар алантæ бацардæнцæ Валанси. |
| 442 æнзи фæсте | хонсар Галли | Аэций (390-454) æрцæрун кодта аланти Трансальпийаг Галлий. |
| 447-48 | Бретан | Аланти паддзах Эохар Аэцийæй æрвист æрцудæй Арморикæмæ, багаудти (Bacaudae) æрсабуркæнуммæ æма бафхуæруммæ сæ æмистади туххæй; сугъдæг Герман ба й фæууорæтта ей рауæн. |
| 450-60 | Гурдзистон | Гурдзиаг паддзах Вахтанг Горгасалий (440-502) балц аланти нихмæ. |
| 451 | Орлеан | Алайнаг паддзах Сангибан, (V æнос), Аэции æма визиготтаг паддзах Теодорихи (426-466) æмцæдесон, тохуй Каталауни будурти гуннти паддзах Аттилæй (?- 453) хæццæ. |
| 453 | Галли | Алайнаг дзилли æмбес дæлбарæгонд фæцæй визиготтаг паддзах Торисмундомæн (420-453) Трансальпийаг Галлии. |
| 455 | Паннони,
Мези |
Алантæ æмархайд кæнунцæ тугъди цæугæдон Недао билгæрон, кæми хуæстæнцæ гепидти паддзах Ардарик æма Аттили фурттæ. Фæстæдæр — алайнаг фæтæг Кандак æрцæрун кодта æ адæми Дæллаг Мезии æма Мæнгæй Скифии. |
| 458 | Европæ | Алайнаг æнхуси æфсæдтæ император Майориани æфсади. |
| 464 | Итали | Беоргор, аланти паддзах, дæрæнгонд æрцудæй æма фæммардæй Бергамой рæбунти патриций Рицимери къохæй (6 феврали). |
| 477-84 | Испани | Гунерих, вандалти æма аланти еумæйаг паддзах. |
| 478 | Европæ | Алантæй кадæр марунвæндæ искодта консул Иллæн, император Зенони (435–491) унаффæгæнæгæн |
| 487-88 | Итали | Скирти паддзах Одоакр (433-493) алайнаг æфсади хæццæ рацудæй Равеннæй ругти хæццæ тохуммæ. |
Кæми ба на‘дтæнцæ аланта фæндзæймаг æноси – Итали, Галли, Испани, Португали, Германи; Цæгат Африкæмæ дæр ма бахъæрттæнцæ вандæлти хæццæ. Уæдта ма Византий, Панноний, Мезии, Гурдзий дæр адтæнцæ. Æвæццæгæн ку фæппурх æнцæ, уæд нæбал хуæстæнцæ кæрæдзебæл уотæ федар, нæбал лæдæрттæнцæ кæрæдзей куд æмбæстон адæм. Сæ еу хай адтæй хорнигулæни – Испани-Африкæ, дуккаг æмбес тугъдæй астæуккаг Европи, хонсар байзадæй Кавкази, уордигæй ба хъæрттæй багъæуаги Византимæ дæр. Алантæ уæд фæббуцæууионцæ варварти хæццæ, уæд бабæй æмцæдес цардæнцæ сæ хæццæ. Цæгат Африки фæззинттæй ма сæдæ анзи рахаста аланти ‘ма вандæлти еумæйаг паддзахадæ. Дессаг æй е, уал æноси тохгæ уал рауæнеми, алантæ сæрисæфт ке нæ фæцæнцæ, уой нæ фалæ фулдæрæй-фулдæр ке кодтонцæ.
Истории байзадæнцæ алайнаг æлдæртти нæмттæ: Аддак [7], Эохар [8], Самбид [9], Беоргор [10], Кандак [11] æма Гоар [12],
Википедии берæ цидæртæ иссерун æнгъезуй алантæбæл Уони кой нæ кæндзиæн, фал рагъуди кæнæн еци еу гъудтагбæл: кæд æма куд фæззиннунцæ паддзахади бæрæггæнæнтæ, ци гъæуама æрцæуа, цæмæй уотид бæстæ, уотид адæм, дзиллæ сæхе «паддзахадæ» ‘схонун сæ бон исуа.
Историкон скъудзæгти куд уинæн, Гоар æма Сангибани хонунцæ паддзæхтæ, зæгъгæ, кæцитæ «раеуварс æнцæ Респендиалæн æ балæй». Дзурд «бал» уой амонæг æй, цума еци дзиллæ еу бæсти не ‘рцардæнцæ, не ‘рлæмбунæг æнцæ еу рауæн, фал балтæй хаттæнцæ зæнхи цъарæбæл. Гъе уомæй дæр бæрæг æй, алантæн сæ паддзахадæ кæронмæ арæзт ке не ‘рцудæй. Е бæлвурд бæрæг æй ма уоци скъуддзагæй, кæми финст æй, паддзахи бартæ ке райсионцæ зæронд æлдарæй, ‘ма сæ раттионцæ ке равзарионцæ, æвзонгдæр æма тухгиндæр ка разиннидæ, уоци балхонмæ. Еци ‘гъдау фæууй æхсæнади уæд, пæддзахадæ ку нæма равзуруй, ма еци догæ фæхуннуй «æфсæдтон демократи». Ниффедаруй адами гъудити, мах ба ‘й базонæн нарти кадæнгитæй, зæгъæн «Уырызмæджы фæстаг фосы конд»-æй [13].
Паддзах Аддаки туххæй Википедии финст æй, аланти дууæ паддзæхтæй е адтæй сæ еу. Ке зæгъун æй гъæуй, дугай паддзæхтæ беретæмæ уидæ, бæлхонадæй паддзахадæмæ ку æййевидæ сæ цардæвард, уæд, зæгъæн, Спарти.
Беоргор æма æ дæлбарæ ци аланти дзиллæ адтæй, уони туххæй ба‘ргъаун æнгъезуй киунугути, кæцити сæ фæсте ниууагътонцæ Марцеллин Комит, Кассиодор, Сидоний Аполлинарий, Иордан.
Куд уинæн, уотемæй фæндзæм æноси алантæ, куд фæззæгъунцæ, гæррæттæй æрзилдæнцæ Руми паддзахадæбæл, ратудтонцæ сæхецæн зæнхи гæппæлтæ Хонсар Франций ‘ма Цæгат Италий. Фал не ‘рлæмбунæг æнцæ еу рауæн, ‘ма, сæрфæст, рахæлеу æнцæ æнæгъæнæ Нигулæн Европи, исæмæнтъери, исхæлæмулæ ‘нцæ æндæр адæмихаттити хæццæ ‘ма зæнхкосæг адæм иссæнцæ. Ци тухæ сæмæ адтæй, уой харз кодтонцæ айдагъ тугъди медæгæ; дон кæсæлгæн куд пайда æй, уотæ алантæн адтæнцæ балц æма тугъд. Федæрттæ, сахартæ аразун сæ зæрдити на ‘дтæй, нæ гъуди кодтонцæ паддзададæ исаразунбæл дæр. Сæ бон адтæй баунаффæ кæнун æцæгæлон дзиллæти хæццæ, Руми хæццæ дæр, сæхе медæгæ ба – нæ. Æма гъеуотемæйти рахæлеу æнцæ Европæ, Ази, Африкæбæл, раст дон куд райвулуй ‘ма ракæлуй будури, уотæ.
Лæггади – на службе
Фæлхезæн — переход
Бал — орда, отряд, шайка
Бæлхонадæ — вождество
Сæрфæст — наоборот
Алемань идарддæр финсуй:
| VI æн. 530-33 | ? | Гелимер (480-553), вандалти æма аланти еугонд паддзах. |
| 531-78 | Дагъистан | Сахар Дербент исфæлдиста æма ин æ фæрстæ искæнун кодта Искæсæн æма Астæуккаг Кавкази сасанидаг паддзах Хосров Ануширван (501-579), цæмæй цæгатæрдигæй ма æрбампурсонцæ цæгаттаг хæтæгцардгæнгутæ. Уоми æвæрд æрцудæй «алайнаг» арæйнаг фæлгæрон. |
| 534 | Цæгат Африкæ | Велизарий (505-565) ниппурх кодта вандалти æма аланти еумæйаг паддзахадæ Африкæй. |
| 548 | Хонсар Кавказ | Лазики паддзах Губаз бафедудта алантæ æма сабирти хæццæ Иверии нихмæ, кæци еци рæстæги дæлбареуæг кодта Сасанидаг Иранæн. |
| 549 | Хонсар Кавказ | Алантæ сасанидаг сæрдар Хориан (Фаррохани) балций Лазикæмæ (Гурдзистон) |
| 550 | Кавказ | Географикон æрфинст Кавкази Кесарион Прокопийай (490-565). |
| 555 | Кавказ | Кавкази æрфинст Псевдо-Захарий Риторæй. |
| 556 | Хонсар Кавказ | Хилæ зæнхи фæдбæл алантæ æма мисимианти æхсæн (етæ ба адтæнцæ Лазики паддзахи балæвæрдтитæ. |
| 557 | Цæгат Кавказ | Аварти æрбацуд аланти паддзах Саросий (Сародий, Сарой) зæнхитæмæ. |
| 561 | Хонсар Кавказ | Фæндзай анзи бæрцæ федуд цард Юстиниан (482-565) æма Хосров Ануширвани æхсæн. Алантæ æма гуннтæ уæд адтæнцæ тобæгонд Дарьял æма Дербендбæл бахезунæй византийаг зæнхитæмæ. |
| 569-72 | Цæгат Кавказ | Зимархи минæвайрадæ Нигулæн-тюрк каганатмæ. Персиæгтæ гъавунцæ аланти балхæнун, цæмæй уони æнхусæй Зимархи æрахæссонцæ. Тухст рахаститæ аланти падззах Сародий æма тюркаг минæвæртти æхсæн, алайнаг зæнхитæбæл ку фæффæстæмæ æнцæ, уæд. |
| 572 | Хонсар Кавказ | Аланти паддзах Сарой, æмцæдесон Сомехи стратиг Иоанни, Персии нихмæ. |
| 574-78 | Византи | Тиберии (520-582) доги алантæ уацари бахаудтæнцæ æма амæнаттæй ласт æрцудæнцæ Византимæ, куд, куд персайнæгти æмцæдесонтæ. |
| 576 | Цæгат Кавказ | Алайнаг дзиллæй æмбес дæлбарæгонд фæцæй (æнгъæлдæн?) нигулæн тюркити. |
| 580 | Хонсар Кавказ | Аланти балæбурд персайнаг Азербайдзанмæ, византийæгти ардудæй. |
Æрцæуй æхсæзæймаг æнос, аланти кой Европи нæбал игъусуй, Кавкази ‘ма Цæгат Африки ба ма хъæбæр. Æвæдзи е уотæ рауадæй уомæн, æма раст еци æноси Руми паддзахадæ ниппурхæй, бабун æй, æма алантæ æрлæмбунæг æнцæ уой зæнхитæбæл Галлий ‘ма Италий. Ай-гъай алантæ хумæтæги нæ фæддунд-далагъан æнцæ Астæугкаг æма Нигулæн Европæй. Фал куд тухæ, куд хæстон адæм, берети нихмæ ке бон адтæй лæуун, уотæ нæбал адтæнца. Зæнхкосæг адæм иссæнцæ, исхæлæмулæ ‘нцæ раздæр ци адæм си цардæй, уони хæццæ, ‘хе паддзахадæ исаразун ба сæ бон не ‘ссæй… Цæгат Африки дæр вандалтæ æма аланти еумæйаг паддзахадæ ихæлд æрцудæй. Куд финста Лев Гумилев, акматикон догæ æййивд æрцудæй састи догæй; уой фæсте ба рацудæй ма еу æртæсæдæ анзи æма инерцион догæ æхе раййивта обскурацимæ (листæгдæр кæсæ: [4]). Вандалти æма аланти еумæйаг падззахадæ цæгат Африки дæр гъеуæд фехалдæй.
Фæскавкази ба ирайнæгти, сомехæгти æма византийæгти хæццæ рахасттæ адтæнцæ бунтон тах. Аланти бæрзæйсаст фæккæнионцæ Византи æма нигулæн тюркитæ; уæд фæббуцæу уиуонцæ Лазики (нигулæн Гурдзи) хæццæ, уæд ислимæн уиуонцæ æ хæццæ. Ма е дессаг нæй, уомæн æма Лазикæ æхуæдæг еуæй еу хатт искæсæн Гурдзий (Иберии) нихмæ лæуттæй, кæд тог-истæг адтæнцæ кæрæдземæн уæддæр. Уæхæн рахаст адтæй æдзох гъудтаг уоци доги дæр, æма нури рæстæги дæр: дууæ тухгин паддзахади æхсæн ку бахауай, зæгъæн Рум æма Парфи, кенæ Византи æма Иран, арæбти æма киристантти ‘хсан, уæд дæ цæрун куд нæ бафæндауодзæй!
Ци Гелимери кой кæнуй Алемань, е кæд еумæйаг паддзах адтæй вандæлтæн ‘ма алантæн, уæддæр некæци ‘рдигæй баст н‘адтæй мах адæми хæццæ, раст куд М.Горбачев Советон Цæдеси сæргълæууæг уæвгæ 1985-91 æнзти, нæ Иристони, нæ, зæгъæн, Къазахстани хæццæ баст нецæмæй адтæй, уотæ.
Сарой кенæ Сародий ба æвæццæгæн адтæй кавказаг аланти сæргълæууæг, кæцитæ рахецæн æнцæ Галли, Итали, Испанимæ ка фæллигъдæй, уони хæццæ 100 анзей размæ кенæ ба никки раздæр.
Нæхе ку бафæрсæн, нур ци хъор кодта алантæй еу рауæн (бунат) æрлæмбунæг кæнун æма исаразун æцæг паддзахада, уæд дзуапп æвæдзи не‘ссердзинан. Паддзахадæ аразуни бæсти тухдæнцæ аварти, тюркити, ирайнæгти, гурдзиагти, сомехти хæццæ, кæд еци рæстæги æндæрхузон нæмттæ син адтæй, уæддæр. Бæргæ ‘й ку лæдæрдтайонцæ, идарддæр сæ хабар лæгъуздæрæй-лæгъуздæрмæ цæудзæнæй, фалæ син Хуцауæй еци хуарздзинадæ лæвæрд не ‘рцудæй, æма историй медæгæ «ку»-тæй цæрæн нæййес…
Хæтæгцардгæнгутæ – кочевники
Балæвæрдтитæ — подданные
Æрфинсæн — описание
Рахаст — отношение, связь
Тах — напряженный
Æдзох – всегда, постоянно
Арæйнаг — пограничный
Фæлгæрон Зилд – область, округ
Дæлбареуæг — подвластный
Авдæймаг æносбæл Алемань берæ нæ финсуй:
| VII æн. 642 | Астæуккаг Кавказ | Халиф Омар I-ги æфсади сæрдар Худайфæ бен Асиди (Асæди) балц аланти хуæнхтæмæ. Араббæгтæ аразунцæ федæрттæ кæмтти бацæуæнти Астæуккаг Кавкази. |
| 662-63 | Цæгат Кавказ | Пусулмон балци аланти бæстæмæ. |
VII æноси дуйней фæззинттæнцæ нæуæг дин – ислам ка хаста сæ хæццæ, еци адæмихат – арæбтæ. Етæ бахъæрттæнцæ Кавказмæ ма уоми исбуцæуæнцæ алантæ ‘ма гурдзиæгти хæццæ. Уоци дзаманæй райдайгæ аланти кой нæбал игъусуй, куд Европи цæргути кой. Айдагъ ма 1189 анзи Пловдиви арæнтæбæл (Балгарий) гермайнаг император Фридрих I Барбаросси къохæй фæццæгъдуни æй аланти бал. Уæдта ма XII æноси райдайæни аланти адæми хай ранæхстæрæнцæ Венгримæ, ‘ма сæ байзайæгкæгти уæдæй ардæмæ дуйне зонуй куд «ястæ».
Астæймаг æнос, Алеманмæ гæсгæ:
| VIII æн.
705-15 |
Кавказ | Спафарий Леви (фæстæдæр император Лев III ка иссæй) (675-741) цаутæ Кавкази. Аланти балц Авасгимæ (адтæй уæд арæбти дæлбарæ), Юстиниан II-ги (669-711) æрдудæй. |
| 715-20 | Кавказ | Араббæгти балц алантæбæл халиф Омар II-ги доги. |
| 721-22 | Кавказ | Тюркити (хазарти) лæбурд аланти бæстæмæ. |
| 722-23 | Кавказ | Алантæ æма хазартæ ниппурх кодтонцæ арæббаг балхон Табит ал-Нахраний. |
| 723-24 | Кавказ | Алантæ æма хазарти нихмæ экспедици ал-Джаррах бен Абдаллах ал-Хакамий (?– 730) разамундæй |
| 724-25 | Кавказ | Алантæ – Омейядти халифати хъалондартæ, ал-Хаджджадж бен Абд ал-Малик сæ нихмæ ку рацудæй, уой фæсте. |
| 728-29 | Кавказ | Масламах бен Абд ал-Маликий (685-738) æфсади балц хазартæмæ Дариани бацæуæнбæл. |
| 730-31 | Кавказ | Ал-Джаррах бен Абдаллах ал-Хаками басаст æма мæлæт, аланти бæстæй имæ ка балæбурдта, еци тюркти (хазарти) къохæй. |
| 735-36 | Кавказ | Мерван бен Мухаммади (688-750) æфсадтæ Аланти бæсти байстонцæ æртæ федари. |
| 737-38 | Кавказ | Мерван бен Мухаммад æфсади балц хазарти нихмæ Дариани бацæуæнбæл. |
| 751 | Сомех | Алайнаг æнхуси æфсæдтæ Сомехи Константин V—ги (718-775) æфсади. |
| 758 | Кавказ | Йазид бен Усайд бен Сулами байста Дайрани бацæуæн ‘ма е ‘фсади хæццæ æрфедарæй уоми. |
VIII æносæй фæстæмæ араббæгти змæлд Кавкази хуæнхти фæттухгиндæр уй. Тюркæгтæ æма хазартæ дæр ‘змæлун байдæттонцæ. Европи астæу ци алантæ цардæнцæ, етæ зæнхæбæл æрлæмбунæг æнца, цæрун байдæттонцæ гъæути ‘ма сахарти, тохунмæ сæ нифс нæбал хастонцæ. Кавкази ци алантæ байзадæнцæ, етæ ба гъæйттæй хуæстæнцæ араббæгтæ æма хазарти нихмæ дæр. Фал, нæ уоми, нæ ба æндæр рауæн иссæнцæ фагæ тухгин, фал ка фæттухгиндæр уидæ, уонæбæл сæхе æрбакъолæ кæнионцæ (сæ мæгур бон лæдæрдтæнцæ æма).
Византийæгтæ æнцонтæй ардудтонцæ аланти араббæгтæбæл. Уонæй уæд еуетæ фæуæлахез уионцæ, уæд иннетæ. Киунугути финст æй цидæр аланти федæртти кой, цума сæ араббæгтæ басастонцæ, фал кæмити лæуттæнцæ, ма си ци байзадæй нурмæ, уой бæлвурд нæ зонæн.
Фарæстæймаг æнос:
| IX æн. 820-23 | Ази, Константинопол | Алантæ Фома Славяйнаги (760-823) æфсади, тохунцæ византийаг император Михаил II-ги (770-829) хæццæ; Фома ба, хуаддзо уогæй, исæзманста императорбæл. |
| 842-47 | Алани | Тæлмацгæнæг Саллами балци аланти занхитæбæл хазарти паддзахмæ. |
| 851-52 | Гурдзистон | Абу Мусæ Бугæ Хестæри æфсади балц гурдзиæгти, абхазæгти, аланти æма хазарти нихмæ. Сæдæ алайнаг бийнонти æрвист æрцудæнцæ Дманисмæ (Ташири). |
| 888-923 | Гурдзистон | Алан Бæгъатæр, æма е ‘мцæдесон Абхазий паддзах Баграт I-аг (? – 893) Гурдзистони паддзах Адарнасе II-ги (830-870) нихмæ. |
IX æноси Гурдзистон фæттухгиндæр уй, алантæ ба, сæрхат, фæллæмæгъдæр унцæ. Византии зæнхити хуæддзо Фома æхе схудта император Константин VI, раст 8 – 9 сæда анзей фæсте лже-Дмитрий æви Пугачев Уæрæсей куд бакодтонцæ, уотæ. Æримбурд кодта арæбти æнхусæй ихуæрст æфсад æллихузон адæмихаттæй. Алантæй беретæ æ фарс рахуæстæнцæ, фал дзæгъæли, куйи мард фæцæй æма. Цæгат Кавкази алантæ хазарти æма гурдзиæгти хæццæ арæхдæр æмбæлун райдæйунцæ.
Хуæддзо — самозванец
Дæсæймаг æноси туххæй Алемань финсуй:
| X æн.
900 |
Хазари | Хазарти паддзах Аарон тохуй аланти хæццæ. |
| 903-13 | Алани | Ибн Руст (? -903) исаразта Алайнаг паддзахади географикон æрфинст. |
| 905-15 | Алани | Алайнаг паддзах райста киристон дин эксусиаст Авасгии æнхусæй. Архиепископ Петр райдайуй æ куст Алании. |
| 924 | Византи | Император Роман I-аг Лакапин (870-948) гъавуй исаразун цæдес балгайрæгти нихмæ уруси, печенегти, аланти æма мадьярти хæццæ. |
| 931 | Алани | Алантæ фæййеуварс æнцæ киристон динæй. Расурдтонцæ епископти æма саугинти, кæцити æрбарвиста сæмæ византийаг император. |
| 943-56 | Кавказ | Ал-Масуди (896-956) исфæлдиста географикон æрфинст Алайнаг паддзахадæн. Гъе уоми фиццагдæр фæззиндтæй кой алайнаг сæйраг сахар Магаси кой. Аланти æма дагъистайнаг аварти паддзæхти æмцæдес. |
| 944-45 | Сомех – Азербайджан | Алантæ, урус æма лезгити балц Арранмæ. |
| 945-59 | Византи | Аланий эксусиократори фиццаг финсæн кой Константин Порфирогенети (гъо ма Константин ку райгурдæй, уæд æ фидæ уæдмæти адтæй паддзах) рæстæги. |
| 965 | Уæрæсе | Хазарти империй цагъд æма аланти ‘ма кæскæнтти фæммулд уруссаг æлдар Святослав Киевагæн. |
X æноси алантæ райстонцæ киристон дин, ‘ма райдæдтонцæ аразун устур аргъауæндæнттæ цæгат-нигулæн Кавкази, кæцитæ федар лæуунцæ нури уæнгæ (йетæ æнцæ Цæгат, Астæуккаг ‘ма Хонсар Зеленчукки еклезитæ, Суани Уасгергий еклези æма Синти еклези). Магас иссæй сæйраг сахар аланти зæнхити. Кæд Алани еци доги нæма иссæй æцæг паддзахадæ, уæддæр еци дууæ бундори – еумæйаг дин æма сæйраг сахар (столица) – æвæрд æрцудæнцæ сæ бунати.
Византийæн æ бон бацæй аланти исардаун хазартæбæл, Аарон дуггаг ку адтæй сæ паддзах уæд. Дессаг ба йе адтæй, æма уой разæй алантæ кæддæриддæр ке адтæнцæ хазарти фарс, ‘ма фæйервæзун кодтонцæ фидбилизтæй Хазари Вениамини рæстæги [14] (йе ба адтæй Аарони фидæ).
945/959 æнзти тæккæ фиццаг фæззинттæй уоци доги финстити уæхæн загъд, ном – эксусиократор. Еци бердзейнаг (гъо ма византийаг) дзурд амудта сæйрагдæр бæрнуатон лæг, æнæгъæнæ Аланий хецау, паддзах. Дзурд эксусиократор амудта уотид хецау нæ, фал тæгкæ уæлдæр бунат ка ахæста Алании басти, сæребарæ æлдар, «Византии паддзæхти лимæн æма æмбал» æма ка X – XII æности нæ кодта дæлбареуæг Византии, уой.
Еклезитæ – бердзейнаг загъд, гъо ма аргъауæндонæ, церковь
Бæрнуатон лæг — властитель
Дæлбареуæг – подвластный
Æркæсæн нур ба еуæндæсæймаг æносмæ:
| XI æн. 1014-27 | Гурдзистон | Алайнаг паддзахи кизгæ Альда, Гурдзистони паддзах Георгий I-ги уосæ. |
| 1029 | Гурдзистон | Аланти паддзах Урдур Кахетии мард æрцудæй паддзах Квирике III-ги къохæй тугъди медæгæ.
Ярослав Фастæги балц аланти нихмæ. |
| 1032-33 | Искæсæн Фæскавказ | Æнамонд аланти, уруси, авайрæгти балцитæ пусулмон сахар-паддзахадитæмæ Ширван æма Дербентмæ Искæсæн Фæскавкази. |
| 1050-55 | Византи | Император Константин IX Мономах æма Аланий паддзахи кизги хæццæ сосæгуарзæ. |
| 1062-65 | Искæсæн Фæскавказ
Гурдзистон |
Аланти балцитæ Дарианбæл шахдадидæг эмират Арранмæ (Искæсæн Фæскавказ). Дорголель иссæй аланти паддзах.
Гурдзистони паддзах Баграт IV алайнаг паддзахи кизгæ Борени хæццæ æнкъайадæ. |
| 1072-75 | Византи | Михаил VII Дукæ æмбурд кæнуй æфсад алантæй норманн Руссели æзмæнст басабуркæнунмæ. Ихуæрст алантæ лæггади Анатолийи, византийаг Комнин-æнсувæртæмæ. |
| 1075-95 | Византи | Алайнаг Мария, Михаил VII Дукæи уосæ æма Никифор III Вотаниати хинттæ Византийи. Алайнаг Ирина иссæй севастократор Исаак Комнини бинойнаг. |
XI æноси алантæ фулдæр змæлунцæ Кавкази. Æнкъайади бацæунцæ Гурдзий паддзæхти хæццæ, фæхъхъæбæрдæруй бастдзинадæ Византий хæццæ. Ци адæмтæ цардæй еци æноси, уони кой фегъустан е нарти кадæнгити (Альдæ – нарт Урузмæги фиццаг уосæ), е литератураи кенæ историкон киунугути – Урдур, Ярославль Фастæг, Дургулель, Мономах, Дукæ æма æндæртæ.
Фастæг — мудрый
Хинттæ — интриги
Æнкъайадæ – брачные отношения
Миндзаев М.А. Аланти паддзахади фарста. \\ журнал «Ирæф» на осетинском языке 2025. №1, с.140-171.