| 1.4. ÆXCAP ÆМÆ АХСÆPTÆДЖЫ МÆЛАТ | СМЕРТЬ АХСАРА И АХСАРТАГА | مرگ آخسار و آخسارتاگ |
| ДЗЕРАССÆ Æхсары йæхи лæг фенхъæлдта, уымæн æмæ Æхсар æмæ Æхсæртæг æмхуызæттæ уыдысты, асæй дæр æмæ уындæй дæр: бурхил, дæргъæлвæс фæтæнриу æмæ цæхæрцæст гуырдтæ, æмæ сæ ничи зыдта, чи сæ кæцы у, уый, Хуыцау æмæ зæххы йедтæмæ. | ВЕРНУЛСЯ Ахсар к своему шатру, открыл дверь и увидел Дзерассу.
«О, бог богов, — сказал он про себя. — Не отнимай у нас счастья нашего ни в пути, ни дома. Мог ли я думать, что Æхсартаг не только вернулся живой, но и привел в мой шатер свою невесту!» |
آخسار به پناهگاهش بازگشت، در را باز کرد و ناگهان جراسا را دید.
با خود گفت: ای خدای خدایان، خوشبختی را در راه و در خانه از ما مگیر. آیا ممکن است که آخسارتاگ نه فقط برگشته که همسرش را نیز به پناهگاه من آورده است! |
| Мусонджы дуарæй куы бакаст æмæ Дзерассæйы куы федта Æхсар, уæд загъта йæхинымæры: «Хуыцауты Хуыцау, нæ амонд нын фæндагыл дæр ма фесаф æмæ бынаты дæр! Уый та кæм æнхъæл уыдтæн, æмæ Æхсæртæг æд бинойнаг æрцæудзæн!» | Взглянула Дзерасса на Ахсара и приняла его за своего мужа.
Высокорослые, стройные и широкоплечие, искроглазые и белокурые — братья были так похожи друг на друга, что только боги да мать-земля могли различать их. |
جراسا به آخسار نگاهی کرد و فکر کرد که همسرش بازگشته است.
آن‌ها هر دو سرو قامت، ستبر سینه، با چشمانی نافذ و روشن بودند. دو برادر چنان به هم شباهت داشتند که که فقط خدایان و مادر زمین می‌توانستند آن‌ها را از هم تشخیص دهند. |
| Дзерассæ йæм скаст æмæ йæ фæрсы:
— Куыд æрæгмæ цыдтæ? |
— Отчего ты так долго не возвращался? — спросила Дзерасса. | جراسا پرسید: چرا این‌قدر دیر برگشتی؟
آخسار چیزی نگفت. |
| Ахсар æм ницы сдзырдта.
— Уа их фæуай! Нал мæ зоныс? — афæдзæй-афæдзмæ доны бын иумæ куы уыдыстæм, — зæгъгæ, йæм бадзырдта Дзерассæ. |
Ахсар ничего не ответил.
Что с тобой? Или ты не узнаешь меня? Ведь целый год прожили мы вместе под водой в стране Донбеттыра |
ـ چه شده؟ آیا تو مرا نمی‌شناسی؟ ما یک سال کامل زیر آب در سرزمین دانبیتیر با هم زندگی کردیم. |
| Уæд бæлвырд базыдта Æхсар, ай йе ‘фсымæр Æхсæртæджы ус кæй у, уый. | И убедился Ахсар, что перед ним жена его брата Ахсартага. | آخسار دیگر مطمئن شده بود که همسر برادرش در برابر او ایستاده است. |
| Ус лæппумæ йæхи ласын байдыдта, фæлæ йæм Æхсар йе ‘ргом нæ лæвæрдта. | Стала Дзерасса, принимая Ахсара за мужа, льнуть к нему и видит, что тот отворачивается от нее. | جراسا که آخسار را با شوهرش اشتباه گرفته بود خود را به او نزدیک کرد ولی دید که او رویش را برگرداند.
|
| Хуыссын афон куы æрцыд, уæд Æхсар йæ нымæт Дзерассæйы бын бакодта, Æхсæртæджы нымæт та сæ уæлæ ныккодта æмæ, цæмæй кæрæдзимæ хæстæг нæ уыдаиккой, уый тыххæй йæ кард фелвæста æмæ йæ сæ дыууæйы астæу нывæрдта. | Пришло время ложиться спать.
Расстелил Ахсар свою бурку, легли они на нее и накрылись буркой Ахсартага. Но, чтобы не было у него близости с женой брата. вытащил Ахсар свой меч и положил его между собой и Дзерассой. |
زمان خواب فرارسید.
آخسار شنل خود را روی زمین پهن کرد. آن دو روی آن دراز کشیدند و با شنل آخسارتاگ نیز خود را پوشاندند. آخسار برای اینکه با همسر برادرش تماس نداشته باشد شمشیرش را بین خود و جراسا قرار داد. |
| Ус фæмæсты ис, фестади æмæ бустæгондæй хицæнæй сбадтис. | И это так рассердило Дзерассу, что, обиженная, она встала с постели и, грустная, села поодаль. | این کار او چنان جراسا را نارحت کرد که با عصبانیت از بستر بلند شد و در فاصله‌ای دورتر نشست. |
| Уæд уалынмæ Æхсæртæг æрхæццæ ис æмæ саджы мард æрхаста æд къала бæлас. | Дверь шатра открылась, вошел Ахсартаг, он принес тушу убитого оленя и целое дерево с корнями и ветвями, чтобы разжечь костер. | در پناهگاه باز شد و آخسارتاگ وارد شد.
او یک گوزن شکار کرده بود و حجم زیادی چوب و هیزم نیز آورده بود تا آتش درست کند. |
| Æмæ Дзерассæйы æнкъардæй, бустæгондæй бадгæ куы федта, уæд, йæ зæрдæ фехсайдта, — афтæ ‘нхъæл уыдис, æмæ йын Æхсар батых кодта. | Увидел он обиженную и печальную Дзерассу и спящего брата, и закралась ревность в его душу: что если Ахсар совершил насилие над Дзерассой? | او چون جراسای ناراحت و غمگین را کمی دورتر از بستری دید که برادرش در آن خواب بود با خود فکر کرد: «نکند برادرم به جراسا نگاه بد داشته است؟» جراسا حتی فرصت نکرد کلمه‌ای بر زبان جاری کند. |
| Æмæ хъама фелвæста æмæ йе ‘фсымæр Æхсары ныццавта æмæ йæ амардта. | И не успела Дзерасса слова сказать, как Ахсартаг выхватил кинжал и убил своего брата. | آستارخاگ با خنجر برادر خود را کشت. |
| Уæд ын ус радзырдта, куыд уыдис, уый.
Æхсæртæг фæсмоны бацыдис, ме ‘фсымæры æнаххосæй амардтон, зæгъгæ, |
Но когда Дзерасса рассказала ему все, что произошло, раскаяние охватило Ахсартага, понял он, что ни за что погубил Ахсара. | زمانی که جراسا واقعیت ماجرا را برای آخسارتاگ بازگو کرد پشیمانی همۀ وجود آخسارتاگ را فراگرفت چرا که فهمید بی‌دلیل برادرش را کشته است. |
| æмæ йæ хъама фелвæста, йæ фистон ын Æхсары риумæ сарæзта, йæ фындз та йæхи зæрдæмæ æмæ йыл йæхи ‘руагьта, æмæ хъама йæ зæрдæйы сфардæг ис, æмæ фæмард ис. | И снова выхватил он свой кинжал, приставил рукоять его к груди Ахсара и, направив острие кинжала в сердце свое, всей своей тяжестью опустился на острие.
Пронзил кинжал сердце Ахсартага, и он умер. |
آخسارتاگ بار دیگر خنجرش را در دست گرفت، دستۀ آن را به سمت سینۀ آخسار برد و تیغۀ تیز آن را بر قلب خود گذاشت و سپس به‌شدت دسته را به سینۀ برادر فشار داد.
خنجر قلب او را درید و او مرد. |
| Дзерассæ байдыдта дзыназын, кæуын, ниуын, додой кæнын; хоста йæ сæр, йæ уæрджытæ — ай мыл цæй æбуалгъ ми æрцыд, мæн тыххæй куы фæмард сты дыууæ ‘фсымæры, зæгъгæ. | Рвет на себе волосы Дзерасса, царапает свои щеки, бьет она себя по голове и по коленям: «О, горе, что за черное горе постигло меня.
Из-за меня погибли оба брата!» |
جراسا ناله‌کنان در حالی که به صورت خود چنگ می‌زد و گیسوانش را می‌کند بر سر و پای خود می‌کوبید: «ای غم، چرا این غم سیاه دامنگیر من شد! هر دو برادر به خاطر من کشته شدند.» |
| Йæ дзыккутæ тоны, йæ рустæ рæдувы, хъарæг кæны, æмæ йæ хъарæгæй арауынц хæхтæ; сырдтæ дæр ныхъхъус сты арф хъыгæй; згъалы хъарм цæстысыгтæ Дзерассæ дыууæ ‘фсымæрыл. | В голос плачет, рыдает Дзерасса, эхом разносятся по горам ее причитания, и даже звери лесные затихли, слушая, как она рыдает.
Льет Дзерасса горючие слезы. |
صدای ناله‌های او در همه جا به گوش می‌رسید.
حتی حیوانات وحشیِ جنگل نیز سکوت کرده بودند و گوش می‌دادند به این که جراسا چگونه ناله و زاری می‌کند. جراسا همچنان اشک می‌ریخت. |
| Сæ астæу сбадти æмæ æмбисæхсæвмæ фæкуыдта Æхсары мардыл, æмбисæхсæвæй бонмæ та — Æхсæртæджы мардыл.
Йæ тæригъæдæй мæрдты сæрмæ сбадти кæуындзаст сау мылазон мигъы сыг. |
До полуночи проплакала она над телом Ахсара и от полуночи до утра — над телом Ахсартага.
И горе ее черною тучей низко нависло нал телами братьев, и, подобно дождю, льются горькие слезы Дзерассы. |
او تا نیمه شب بر جسد آخسار و از نیمه شب تا صبح بر جسد آخسارتاگ عزاداری کرد.
غم او مانند ابرهای سیاه بر اجساد برادران بود و اشک‌های او همچون باران از ابر می‌باریدند.
|
| «Ныр сын цы ми кæнон: уадзгæ сæ кæнон æмæ сын сæ хъамбул уæрджытæ, сæ цæхæр цæстытæ æмæ сæ сырх уадултæ сынтытæ æмæ рувæстæн хæрынмæ куыд ныууадзон; æвæргæ сæ кæнон, æмæ сын цы мадзал ссарон?!» — зæгъы йæхицæн Дзерассæ. | — Что мне теперь делать с ними? Разве могу я оставить их тут, чтобы вороны выклевали их огненные очи и чтобы лисицы обглодали их стройные колени и румяные щеки? Похоронила бы я их, но как самой мне это сделать? | ـ اکنون من با آن‌ها چه کنم؟ مگر می‌توانم آن‌ها را اینجا رها کنم تا کلاغ‌ها چشمان نافذ آن‌ها را درآورند و روباه‌ها زانوان تنومند و گونه‌های رویینِ آن‌ها را بخورند.
البته که دفنشان می‌کنم ولی چگونه می‌توانم این کار را به‌تنهایی انجام دهم؟ |
| Уыцы афон Уастырджи ратахт йе ‘ртыкъахыг бæхыл, йæ егар дæр йемæ, афтæмæй, æмæ Дзерассæйы уæлхъус алæууыд æмæ йын зæгьы: | В это время Уастырджи на трехногом коне своем с борзой собакой своей опустился с небес на землю.
Предстал он перед Дзерассой и сказал ей: |
در همین زمان اواستیرجی سوار بر اسب سه پای خود با سگ شکاری‌اش از آسمان به زمین آمد.
در برابر جراسا ایستاد و گفت: |
| — Уæ хурты хур æмæ арвы фидауц, уæ мæ рухс дуне æмæ бæсты рæсугъд! Аз рагæй дæр дæ фæдыл куы зилын, уæд цæуыл хъыг кæныс, цы дыл æрцыд? | — О, солнце солнц, украшение вселенной! О, мой светлый мир и краса земли! Давно хожу я по твоим следам и вот застаю тебя в горе.
Скажи, о чем льешь ты слезы? Что случилось с тобой? |
ـ ای خورشید خورشیدها، ای زیبایی تمام دنیا، ای دنیای من و ای روشنگر هستی! من مدت‌هاست به دنبال توام و اکنون تو را در این حالت غمبار پیدا کردم.
بگو اشکهایت برای چیست؟ چه اتفاقی افتاده؟ |
| — Куыннæ хъыг кæнон? Мæнæ ацы дыууæ ‘фсымæры мæн тыххæй фæмард сты, æмæ сæ куыд баныгæнон, уымæн ницы амал арын. | — Как же не горевать мне? — ответила Дзерасса.
Вот два брата, из-за меня они погибли, и я не знаю, как мне их похоронить. |
ـ چگونه این غم را تحمل کنم!؟ دو برادر به خاطر من کشته شدند و من حتی نمی‌دانم چگونه آن‌ها را دفن کنم. |
| Уастырджи йын загъта:
— Усай, уыдон æз баныгæнин, бæргæ, усæн мын куы рацæуис, уæд. |
— О, женщина, — ответил Уастырджи.
— Я похороню их, но ты должна стать моей женой. |
ـ ای زن، من آن‌ها را دفن خواهم کرد ولی تو باید همسر من شوی. |
| — Цæуылнæ дын ацæудзынæн усæн, ацы мæрдты куы баныгæнæм, уæд, — зæгъгæ, йын дзуапп радта Дзерассæ. | И Дзерасса ответила ему:
— Почему бы мне не пойти за тебя замуж после того, как мы похороним мертвых! |
ـ چرا نباید همسر تو شوم بعد از اینکه آن‌ها را دفن کردی!؟ این کار را خواهم کرد. |
| Уастырджи йæ ехсы фындзæй зæхх æркъуырдта, æмæ дыууæ ‘фсымæры марды ингæны фестадысты, сæ ингæныл та фæзынд диссаджы цырт, чъыр æмæ дурæй амад, рæсугъд галуан йæ алыварс, афтæмæй. | Тогда Уастырджи слегка ударил по земле рукоятью плети своей, и тела обоих братьев опустились под землю.
Высокое надгробье поднялось над их могилой, и крепость, сложенная из камня и скрепленная известью, встала вокруг их могилы. |
آنگاه اواستیرجی با دستۀ تازیانۀ خود ضربه‌ای به زمین زد و بدن هر دو برادر در زمین فرو رفت.
سنگ قبر بزرگی بر آرامگاه آن‌ها پدید آمد و قلعه‌ای از سنگ که با آهک محکم‌کاری شده بود گرداگرد مزار آن‌ها شکل گرفت. |
| Уæд Дзерассæ дзуры Уастырджимæ:
— Цæй, уæдæ æз мæхи ахсон уæртæ денджызы был, кæннод тугæрхæмттæй демæ куыд фæцæуон; ды уал ам бад, æз ныртæккæ фездæхдзынæн. |
И Дзерасса сказала тогда Уастырджи:
— Посиди-ка ты тут, а я пойду умоюсь вон там на берегу моря. А то как пойду я с тобой? Ведь кровь запеклась у меня на щеках. |
جراسا به اواستیرجی گفت:
ـ تو اینجا بمان. من به ساحل دریا می‌روم تا خود را بشویم. با این وضع چگونه با تو بیایم؟ خون بر گونه‌های من خشک شده است. |
| Уастырджи баууæндыд Дзерассæйыл.
Дзерассæ денджызы былмæ куыддæр бахæццæ ис, афтæ денджызы йæхи баппæрста æмæ ныффардæг ис йæ фыды бæстæ — Донбеттыртæм. |
Уастырджи поверил Дзерассе, а она, достигнув берега моря, кинулась в волны и ушла вниз, в отцовский край — в страну Донбеттыра | اواستیرجی حرف‌های جراسا را باور کرد اما جراسا به محض رسیدن به ساحل، به میان موج‌ها پرید و به اعماق دریا رفت، به سرزمین پدری، به سرزمین دانبیتیر. |
| Ныр æрбацæудзæн, уæд æрбацæудзæн, зæгъгæ, Уастырджи æнхъæлмæ кæсы æмæ йæхинымæры алыхуызон хъуыдытæ кæны.
Фæлæ ма цæй ус æмæ цæй цыдæр! Фыдæнхъæлæй баззади Уастырджи. |
Ждет Уастырджи и думает о Дзерассе, что вот-вот вернется она.
Долго ждал он. Но где там! Нет красавицы Дзерассы! Обманула она надежды Уастырджи. |
اواستیرجی منتظر جراسا بود و با خود فکر می‌کرد که او اکنون بازخواهد گشت.
مدتی طولانی انتظار جراسا را کشید ولی از جراسا خبری نبود. جراسا اواستیرجی را فریب داده بود. |
| Йæ зæрдыл бадардта уыцы сайд æмæ загъта: «Гъей, додой дæ къона! Уæлæуыл дыл нæ фæхæст уыдзынæн, фæлæ мын мæрдты та кæдæм ирвæздзынæ!» | — Подожди же, беда твоему очагу! — сказал Уастырджи.
— В этом мире мне тебя не поймать, но куда ты денешься от меня в Стране Мертвых? |
اواستیرجی گفت: صبر کن! اجاق خانه‌ات خاموش! من نمی‌توانم در این دنیا تو را پیدا کنم ولی در جهان مردگان چگونه از دست من فرار خواهی کرد. |
| Абадт йе ‘ртыкъахыг бæхыл Уастырджи æмæ мæстæйдзагæй, денджызы былтыл цуангæнгæ рафардæг ис йæ егаримæ. | И обозленный Уастырджи вскочил на своего трехногого коня и с борзой собакой своей поскакал по берегу моря, стал он охотиться и разогнал свою досаду. | اواستیرجی خشمگین بر اسب خود سوار شد و به همراه سگ شکاری‌اش در ساحل دریا تاخت و به شکار مشغول شد و تلاش کرد غم خود را فراموش کند. |
