| 2.1.САТАНА УЫРЫЗМÆДЖЫ УС КУЫД ССИ | КАК ШАТАНА СТАЛА ЖЕНОЙ УРЫЗМАГА | ازدواج شاتانا و اوریزماگ
|
| УЫРЫЗМÆГ йæ лæджы бынатмæ куы ахæццæ ис, уæд ракуырдта Алæгаты рæсугъд Елдайы. | ВОЗМУЖАЛ Урызмаг и взял в жены красавицу Эльду из нартского рода Алагата. | اوریزماگ به سن بلوغ رسید و با الدا از نژاد نارتیِ آلاگات ازدواج کرد. |
| Сатана дæр рæзын байдыдта: мæймæ афæдздзыды цахъхъæн кодта, афæдзмæ та — æртæаздзыды цахъхъæн.
Йæ конд, йæ уындæн та æмбал нæ уыди — сызгъæринхил, цæхæрцæст. |
Но за это время подросла и Шатана.
За месяц вырастала она на столько, насколько другие девушки вырастают за год, а за год вырастала, словно за три года. Красавицей стала Шатана — золотоволосая, искроглазая, стройная, равной не было ей среди нартских девушек. |
اما در همین زمان شاتانا هم بزرگ شده بود.
رشد او در یک ماه به اندازۀ رشد بقیۀ دخترها در یک سال بود و او در یک سال به اندازۀ سه سال رشد می‌کرد. شاتانا به یک دختر زیبا با موهای طلایی، خوش چشم و خوش اندام تبدیل شده بود که در میان دختران نارتی همتایی نداشت. |
| Мой кæнын афон ын куы ‘рцыди, уæд йæ зæрдæйы дзуры: «Мой бæргæ скæнин, фæлæ мæ мойаг кæм и, уый нæ зонын».
Хъуыды кодта æмæ зæдты ‘хсæн дæр Уырызмæгæй хъаруджындæр æмæ зондджындæр никæй ардта. |
Пришло ей время выходить замуж.
«Вышла бы я замуж, но как мне узнать, кто мой суженый?» — задумалась Шатана. Взглянула на землю, взглянула на небо Шатана, но даже среди духов небесных и духов земных никого не нашла доблестнее и умнее Урызмага. |
زمان ازدواج شاتانا فرارسیده بود.
شاتانا با خود فکر کرد: «من با کمال میل ازدواج می‌کنم اما از کجا بفهمم کدام مرد در تقدیر من آمده است؟» شاتانا در زمین جستجو کرد، شاتانا در آسمان جستجو کرد ولی حتی در میان ارواح آسمان و زمین هم کسی را بهتر از اوریزماگ برای خود نیافت. |
| Йæхи зæрды сфæнд кодта: «Ехх, кæд мын уа Уырызмæг, кæннод нæ мой кæнын!» | И не могла она ослушаться своего сердца.
«Или быть мне женой Урызмага, или совсем не выйду я замуж», — так решила она |
او نتوانست صدای قلبش را نشنیده بگیرد: «من یا با اوریزماگ ازدواج می‌کنم یا اصلاً ازدواج نخواهم کرد. »
این تصمیم او بود. |
| Ныр цы кæна Сатана: йæхи дзыхæй зæгъын ын уæндгæ нæ кæны æндæр искæй дзыхæй йын бамбарын кæна, уый та йæ фæндгæ нæ кæны.
Æмæ зæгъы уæд йæхицæн: «Цæй, мæ сау цæсгом сыхалон æмæ йæм мæхæдæг бауæндон». |
Пришло ей время выходить замуж.
«Вышла бы я замуж, но как мне узнать, кто мой суженый?» — задумалась Шатана. Взглянула на землю, взглянула на небо Шатана, но даже среди духов небесных и духов земных никого не нашла доблестнее и умнее Урызмага. И не могла она ослушаться своего сердца. «Или быть мне женой Урызмага, или совсем не выйду я замуж», — так решила она. Легко решить, а трудно совершить. Признаться самой Урызмагу — она робеет, а чужим устам поручить это признание не хочет. «Что делать? Придется показать ему свое дерзкое лицо». |
اما تصمیم گرفتن ساده است و عمل کردن دشوار.
او از اینکه این موضوع را به خود اوریزماگ بگوید می‌ترسید ولی نمی‌خواست آن را با دیگران نیز در میان بگذارد. «چه باید بکنم؟ باید روی زشت خودم را به او نشان دهم. » |
| Æмæ загъта Уырызмæгæн:
— Уырызмæг, йæ хорзы æддæмæ ничи дæтты. |
И вот как сказала она Урызмагу:
— Урызмаг, разве кто-нибудь отдает на сторону свое добро? Не сразу понял ее Урызмаг и слушает, что она дальше скажет. |
شاتانا رو به اوریزماگ کرد و گفت:
ـ اوریزماگ، آیا کسی یک چیز خوب را از دست می‌دهد؟ اوریزماگ متوجه منظور او نشد. |
| Искæй мыггагмæ ацæуынæн æвгъау дæн, мæнæн æндæр хос нæй, ды мæ мой куы нæ уай! | — Я так хороша, что нельзя отдать меня замуж в чужой род.
Быть тебе моим мужем. Быть иначе не может. |
شاتانا ادامه داد:
ـ من آن‌قدر خوبم که نباید مرا به همسری کسی از نژاد دیگر درآورد. یا تو باید همسر من باشی یا من اصلاً ازدواج نمی‌کنم. جز این نخواهد بود. |
| Уырызмæгæн йæ хъустæ ссыгъдысты, йæ сæрыхъуын уырдыг сыстади:
— Кой дæр æй мауал скæн, — зæгъы, — адæмæй худинаг у, Нарты ‘хсæнмæ ма цы цæсгомæй ацæудзынæн! |
Загорелись от стыда уши Урызмага, волос на голове стал дыбом.
— Чтобы никогда не слышал я от тебя об этом, — ответил он ей. — Как тебе только людей не стыдно? Совершив такое, как покажу я нартам свое лицо? |
اوریزماگ از خجالت سرخ شد و مو بر تنش سیخ شده بود.
ـ دیگر این حرف را از دهان تو نشنوم! از مردم شرم نمی‌کنی؟ من اگر این کار را بکنم دیگر چگونه به صورت نارتها نگاه کنم؟ |
| Цас рацыдаид, чи зоны, фæлæ иуахæмы Уырызмæг афæдзбалцы цæуын сфæнд кодта æмæ дзуры йæ ус Елдамæ: | Долгое ли, короткое ли время прошло после этого, но вот собирается Урызмаг в дальний поход — год ему быть в отлучке.
И сказал он молодой жене своей Эльде: |
مدتی بعد از این ماجرا اوریزماگ آمادۀ رفتن به سفری طولانی بود که احتمالاً یک سال طول می‌کشید.
او به زن جوانش الدا گفت: |
| — Æз цæуын афæдзбалцы, æмæ-иу хæрд, нозт сцæттæ кæн ме ‘рыздæхынмæ: адæм мæм æгасцуай зæгъынмæ цæудзысты.
Æмæ ацыди афæдзбалцы. |
— Когда вернусь я через год, будут приходить к нам люди поздравлять меня с тем, что невредимым прибыл я из похода.
Смотри, не опозорься, приготовь к тому времени достойное угощение. |
ـ وقتی پس از یک سال از سفر برگردم مردم حتماً برای تبریک بازگشت از سفر به دیدنم خواهند آمد.
مواظب باش آبروریزی نشود و پذیرایی مناسبی تدارک ببین. |
| Йæ афæдзы бон куы ‘рхæстæг ис, уæд ын йе ‘рцыдмæ йæ ус скодта ронг.
Фыцгæ йæ хорз скодта, фæлæ йыл æнтуан куы ныккодта, уæд нæ сæнхъызти: уымæн Сатана — арвы хин, зæххы кæлæн — скодта хин æмæ йæ æппын æнхъизын нæ уагъта. |
Идет год к концу.
Подходит пора Урызмагу возвратиться. Ронг, чудесный нартский напиток, стала готовить Эльда к возвращению мужа. Сварила она ронг, но когда влила в него закваску — что тут делать?! — не бродит ронг. Не знала Эльда, что это Шатана мудростью, небесным и земным колдовством не дала ему забродить. |
تقریباً یک سال از سفر اوریزماگ گذشت و زمان بازگشت او فرارسیده بود.
الدا به افتخار بازگشت شوهرش شروع کرد به آماده کردن رونگ، نوشیدنی جادویی نارتها. الدا رونگ را جوشاند ولی زمانی که مخمر را اضافه کرد هیچ تأثیری نداشت. الدا نمی‌دانست که شاتانا با جادوی زمینی و آسمانی جلوی تأثیر مخمر را گرفته است. |
| Елда тыхсын байдыдта — иу уад йæ ронгмæ кæны, иннæ уад Сатанамæ:
— Сæ чызг, мæ худинаджы рæстæг æрцыди: мæ ронг нал æнхъизы; де ‘фсымæр мæ æдзæллагæй куы ‘рæййафа, уæд мæ маргæ кæндзæни. |
Встревожилась Эльда и побежала к Шатане
— Девушка, девушка, из их рода девушка… неужто настало время мне опозориться? Не бродит мой ронг. Ведь если не приготовлю я угощения, брат твой, возвратившись, будет очень недоволен мною — это мне хуже смерти. |
الدای نگران به نزد شاتانا رفت.
ـ دختر، دختر… نکند زمان آبروریزی من فرارسیده! رونگ من عمل نمی‌آید. اگر من برای پذیرایی آماده نباشم زمانی که برادر تو از سفر بازگردد از من خشنود نخواهد بود و این برای من از مرگ بدتر است. |
| — Æмæ дын цы кæнон, — зæгъы йын Сатана, — мæ хъуыддаг нæу. | — А что мне за дело до этого? — ответила ей Шатана. | شاتانا پاسخ داد:
ـ من چه کار کنم؟ |
| Уæддæр йæ зæрдæ нæ лæууы чындзæн, — иу уад ронгмæ кæны, иннæ уад уатмæ, Сатанамæ:
— Цы кæнон, мæ уд æрдуйæ нарæгдæр куы сси, ме сæфт куы ‘рцыд! |
Мечется Эльда между ронгом незабродившим и комнатой Шатаны и стонет:
— Что делать мне, злосчастной? Тоньше волоска душа моя стала. Гибель моя подошла. |
الدا بین رونگ عمل نیامده و اتاق شاتانا پیوسته در رفت و آمد بود.
با ناله گفت: ـ چه کنم؟ زندگی من به یک تار مو وابسته است. مرگ من نزدیک است. |
| Куы йæ бауырныдта Сатанайы, гъеныр сфæлмæцыдис чындз, йæ лæгæй тæрсы æмæ тыхсы, зæгъгæ, уæд дзуры: | Довела Шатана невестку свою до отчаяния, убедилась, что больше смерти боится она мужа своего, и сказала: | شاتانا که الدا را تا مرز ناامیدی برده بود، زمانی که مطمئن شد او بیش از مرگ از همسرش می‌ترسد به او گفت: |
| — Рæсугъд Елда, ды мын дæ чындздзон къаба æмæ кæлмæрзæн куы авæрис, уæд æз иу æхсæв Уырызмæджы фыдæнхъæл фæкæнин, дæуæн дæр ронг ранхъизын кæнин. | — Слушай, красавица Эльда, хочу подшутить я над Урызмагом.
Одолжи мне на одну ночь свадебную одежду твою и головной платок, и сделаю я так, что ронг твой станет бродить. |
ـ گوش کن ای الدای زیبا! من می‌خواهم با اوریزماگ شوخی کنم.
برای یک شب لباس عروسی و روسری خود را به من قرض بده. در مقابل من کاری می‌کنم که رونگ تو عمل بیاید. |
| — Хорз, — загъта чындз.
Сатана бацыди, æндæр æнхъизæн бантыдта æмæ ронг сæнхъизын кодта. |
Согласилась невестка.
Приготовила Шатана другую закваску, сама заквасила ронг, и забродил он. |
الدا موافقت کرد.
رونگ دیگری آماده کرد و رونگ به‌خوبی عمل آمد. |
| Уалынмæ Уырызмæг дæр æрцыди.
Куывд скодтой, æмæ Нарт ронг фæнуæзтой. Изæрæй куывды адæм сæ хæдзæрттæм фæцыдысты. |
Вернулся Урызмаг, весело пили нарты, хвалили ронг и Урызмага поздравляли с благополучным возвращением. | اوریزماگ از سفر بازگشت.
نارتها خوشحال بودند، نوشیدند و از رونگ تعریف کردند و بازگشت اوریزماگ را تبریک گفتند. |
| Сатана скодта йæ уæлæ Елдайы чындздзон дзауматæ æмæ æхсæвы Уырызмæджы уатмæ бацыди.
Уырызмæг æй нæ базыдта: йæхи ус æй фæхуыдта. |
Окончился пир, гости разошлись по домам.
И тут же Шатана надела на себя свадебную одежду Эльды, вошла в комнату Урызмага, и он принял ее за жену свою. |
جشن تمام شد و مهمانان رفتند.
شاتانا لباس عروسی الدا را پوشید و وارد اتاق اوریزماگ شد. اوریزماگ او را با همسر خود اشتباه گرفت. |
| — Алæгаты чызг, фыццаг æхсæвæй ныр хуыздæр дæ, — дзуры йæм Уырызмæг.
— Нæ мыггаджы хъæд афтæ у, — дзуапп ын радта чызг, цæмæй йыл нæ фæгуырысхо уыдаид, уый тыххæй. |
— Девушка из рода Алагата, ты стала лучше, чем в первую ночь.
— Таковы все девушки нашего рода, — не растерявшись, ответила Шатана. |
ـ دختر آلاگاتی، تو از بار اول بهتر شده‌ای.
شاتانا بی‌آنکه سراسیمه شود پاسخ داد: ـ تمام دختران قوم ما همین‌گونه‌اند. |
| Æхсæвы Сатана царыл фестын кодта мæй æмæ стъалыты хуызтæ. | Пришло время рассвета.
Но снова мудростью своей небесной и земным колдовством зажгла Шатана луну и звезды на потолке комнаты. |
زمان طلوع خورشید فرارسیده بود، ولی باز هم شاتانا با بهره‌گیری از جادوی زمینی و آسمانی، ماه و ستارگان را روی سقف ظاهر کرد. |
| Куы сбон ис, уæд Уырызмæг дзуры:
— Бон уыдзæнис ныр, стын афон у. — Кæм ис нырма бон, уæлæма скæс, нырма мæй æмæ стъалытæ арвыл куы зынынц, — загъта Сатана. |
— Не пора ли вставать? — спросил Урызмаг.
— Далеко еще до рассвета, — ответила Шатана. — Посмотри наверх, звезды и луна светят нам. |
اوریزماگ پرسید: نباید بیدار شویم؟
شاتانا گفت: هنوز خیلی به صبح مانده است. به آسمان نگاه کن، هنوز ماه و ستارگان می‌درخشند. |
| Елда дуæрттæ хоста, рауай-бауай кодта, æмæ йын дуар куы нæ кодтой, уæд мæстæй фæзæрдæдзæф — амард. | Захотела Эльда прийти ночью к мужу, толкнула дверь — заперта дверь.
По всему пустому дому бегала она. Снова стучалась в запертую дверь — не открывалась дверь. Не выдержало ее нежное сердце, и умерла Эльда. |
الدا می‌خواست شب به نزد شوهرش برود، در را هل داد ولی قفل بود.
تمام خانه را گشت. در قفل شده را زد ولی کسی آن را باز نکرد. قلب نازک او این فشار را تحمل نکرد و مرد. |
| Сатана уый куы базыдта, уæд мæй æмæ стъалыты хуызтæ царæй фесæфта æмæ лæгмæ дзуры: | Узнав о смерти невестки, согнала Шатана с потолка подобия ночных светил.
Настал светлый день, и тогда разбудила она Урызмага. |
شاتانا به محض اطلاع از مرگ الدا، ماه و ستارگان را از آسمان برد و روز فرارسید.
اوریزماگ را بیدار کرد. |
| — Сыст, бон уыдзæнис ныр. | — Вставай, день настал. | ـ برخیز، روز شده است. |
| Уырызмæг æй куы ауыдта, уæд фæджихау ис æмæ загъта:
— Ай Сатана куы дæ! |
Увидев перед собой Шатану, остолбенел Урызмаг.
— Неужто это ты, Шатана? — спросил он. |
اوریزماگ با دیدن شاتانا لرزید و گفت: نکند تو بودی شاتانا؟ |
| Уый йын загъта:
— Æмæ уæдæ дысон-бонмæ кæимæ уыдтæ?! |
— А кто пробыл с тобой эту ночь? | ـ فکر کردی چه کسی شب با تو بود؟ |
| Цы гæнæн ма уыди Уырызмæгæн.
Марды баныгæдтой. |
Что было делать Урызмагу?
С почестями похоронили Эльду. |
اوریزماگ نمی‌توانست کاری بکند.
الدا با رعایت تشریفات و با احترام دفن شد. |
| Уырызмæг хъыг кодта:
— Фæхудинаг мæ кодтай, Сатана, Нарты ‘хсæн ма куыд фæцæрдзыстæм, цы цæсгомæй ма равдисдзыстæм нæхи?! |
— Опозорила ты меня, Шатана, — упрекал Урызмаг.
— Как будем мы жить с тобой среди нартов? С каким лицом покажемся мы им? |
اوریزماگ به شاتانا گفت: تو آبروی مرا بردی.
ما چگونه با هم در میان نارتها زندگی خواهیم کرد؟ چگونه با آن‌ها روبرو شویم؟ |
| — Адæмы фидис — дыууæ боны, бирæ худинаг нæу, — загъта Сатана.
— Худинаг цæмæй ферох уа, уымæн дын æз амал скæндзынæн. |
— Это еще не большой позор, — ответила ему Шатана.
—Не больше двух дней держится людская хула. |
شاتانا پاسخ داد: این بی‌آبرویی بزرگی نیست.
حساسیت مردم دو روز بیشتر طول نمی‌کشد. |
| Баздæх æмæ хæрæгыл сбад фæстæрдæм æмæ йыл æртæ здæхты акæн Ныхасы астæуты.
Ныхасы адæммæ кæс æмæ чи куыд кæна, уый-иу мын радзур. |
Делай, как я говорю, и позор наш будет скоро забыт.
Сядь задом наперед на осла, три раза проезжай мимо Нихаса и потом расскажи мне, что говорили о тебе сидевшие на Нихасе. |
کاری را که من می‌گویم بکن و این بی‌آبرویی خیلی زود فراموش خواهد شد.
برعکس سوار الاغ شو و سه بار از کنار نیخاس عبور کن و بعد به من بگو آن‌هایی که در نیخاس نشسته بودند دربارۀ تو چه گفتند. |
| Уырызмæг хæрæгыл сбадтис фæстæрдæм æмæ ацыдис Ныхасы астæуты.
Нарты адæм — стырæй, чысылæй, зæрондæй, ногæй — худæгæй ныффæлдæхтытæ сты, сæ фырхудтæй уæлæмæ стын дæр нал фæрæзтой. |
Сделал Урызмаг так, как научила его Шатана.
Когда увидели нарты, что едет Урызмаг задом наперед на осле, взрослые и малые, старые и молодые — все от смеха попадали на землю и катались по ней. |
اوریزماگ چنان کرد که شاتانا گفته بود.
نارتها زمانی که دیدند اوریزماگ برعکس سوار الاغ شده است بزرگ و کوچک، پیر و جوان از خنده روی زمین افتادند و غلت می‌زدند. |
| Фæстæмæ æрбаздæхт, æмæ ма чи бахудтис, чи — нал, бирæ йæм кæсгæ дæр нал ракодта, бирæтæ ма йыл хъынцъым дæр бакодтой, сæрра ис нæ зондамонæг Уырызмæг, зæгъгæ. | Так было, когда Урызмаг проехал мимо Нихаса первый раз.
Но когда вернулся он обратно и проехал второй раз, то только самых смешливых рассмешил он; многие даже и не взглянули на него, а некоторые погоревали, что вот, мол, Урызмаг всегда был наставником мартов, а сейчас сошел с ума. |
این وضعیت البته زمانی بود که اوریزماگ برای بار اول از کنار نیخاس می‌گذشت.
ولی وقتی برای بار دوم از کنار نیخاس عبور می‌کرد فقط افرادی که شوخ بودند او را مسخره کردند. |
| Ноджы та ацыд, æмæ йыл æппындар ничиуал бахудт.
«Уый хуымæтæджы не сбадти хæрæгыл фæстæрдæм, цыдæр хæйрæгдзинад та æрхъуыды кодта, æвæццæгæн», — загътой адæм. |
Третий раз проехал Урызмаг, и теперь уже ни одной улыбки не вызвал он.
И сказали многие из почтенных нартов, сидевших на Нихасе: — Не зря сел наш Урызмаг на осла задом наперед, верно, кроется за этим какая-нибудь новая хитрость. |
خیلی‌ها حتی به او نگاه هم نکردند، حتی بعضی ناراحت هم شدند و می‌گفتند: اوریزماگ همیشه یاور نارتها بوده ولی حالا عقلش را از دست داده است.
اوریزماگ برای بار سوم از کنار نیخاس گذشت و این بار حتی با یک لبخند هم مواجه نشد. خیلی از بزرگان نارت که در نیخاس نشسته بودند می‌گفتند: اوریزماگ ما بی‌دلیل برعکس سوار الاغ نشده است. حتماً پشت این کار او برنامه‌ای هست. |
| Æрбацыди фæстæмæ йæ хæдзармæ Уырызмæг, æмæ йæ Сатана фарсы:
— Гъы, куыд кодтой адæм? |
Вернулся Урызмаг домой и рассказал обо всем Шатане. | اوریزماگ به خانه بازگشت و همه چیز را برای شاتانا تعریف کرد.
شاتانا گفت: می‌بینی! ماجرای ما هم همین‌گونه خواهد شد. اول کمی می‌خندند ولی بعد عادت می‌کنند. |
| — Фыццаг куы ацыдтæн, — загъта Уырызмæг, — уæд адæм худæгæй ныффæлдæхтытæ сты, сæ фырхудтæй уæлæмæ стын дæр нал фæрæзтой.
Фæстæмæ куы сыздæхтæн, уæд ма чи бахудти, чи нал, бирæтæ та ма хъынцъым дæр кодтой, сæрра ис нæ зондамонæг Уырызмæг, зæгъгæ. Æртыккаг здæхт куы акодтон, уæд мыл ничиуал бахудти, æмæ дзырдтой: «Уый æрра не сси, стæй хуымæтæджы дæр не сбадти хæрæгыл фæстæрдæм, фæлæ та цыдæр хæйрæгдзинад æрхъуыды кодта, æвæццæгæн». |
||
| Сатана йын загъта:
— Гъе уæдæ мах хъуыддаг дæр афтæ у: ахуддзысты ныл, стæй нæ хъуыды дæр ничиуал аркæндзæнис. |
— Ну вот, — сказала Шатана, — и с нашим делом так же будет.
Сначала посмеются немного, ну а после привыкнут. |
|
| Куы базыдтой адæм, Уырызмæг йæ хо Сатанаимæ бацард, уый, уæд сыл фыццаг ахудтысты, стæй сæ, æцæг, хъуыды дæр ничиуал кодта.
Афтæмæй Сатана æмæ Уырызмæг лæг æмæ усæй цæргæйæ баззадысты. |
Так стала Шатана женой Урызмага. | بدین ترتیب شاتانا همسر اوریزماگ شد. |
