| 1.6. УЫРЫЗМÆГ ÆМÆ ХÆМЫЦ УÆРХÆДЖЫ КУЫД ССАРДТОЙ | КАК УРЫЗМАГ И ХАМЫЦ НАШЛИ ДЕДА СВОЕГО УАРХАГА | اوریزماگ و خامیتس چگونه پدربزرگشان اوارخاگ را پیدا کردند |
| БОН уылынг рæзтысты, æхсæв та уыдисн дыууæ фаззон лæппуйы. | ЗА ДЕНЬ на вершок, за ночь на целую пядь росли близнецы. | دو قلوها در یک روز به اندازۀ یک «ورشوک» و در یک شب به اندازۀ یک «پیاد» کامل رشد می‌کردند. |
| Фат æмæ ‘рдынæй хъазынхъом куы фесты, уæд иубон рацыдысты уынгмæ, фат-æрдынæй хъазгæ. Æгас Нарт сæ фаты хъæрæй бамбæхстысты. | А когда вышли они первый раз из родного дома на улицу и стали, играя, стрелять из луков, от свиста их стрел нарты попрятались кто куда. | زمانی که آن‌ها برای اولین بار از خانه به خیابان پا نهادند و شروع به تیراندازی با کمان کردند از صدای صفیر تیرهای آن‌ها نارت‌ها هر کدام در گوشه‌ای پنهان شدند. |
| Къулыбадæг ус йæ чызджы рарвыста донмæ. Хæмыц æй куы суыдтаг уæд æй фехста, æмæ чызгæн йæ донгарз ныцъцъæл. ис, йæ уæлæ цы дзауматæ уыд, уыдон дæр фат ныскъуыдтæ кодта. | В это время Кулбадаг-ус, вещая женщина, послала по воду свою единственную дочь. Как только завидел девочку Хамыц, пустил он стрелу. На мелкие черепки рассыпался кувшин ее, и стрела продырявила ей платье. | در همین زمان کولباداگ‌ـ‌اوس دخترش را به دنبال آب فرستاد.
خامیتس به محض اینکه دختر را دید تیر را از چله رها کرد. تیر کوزۀ دخترک را تکه تکه و لباس او را هم پاره کرد. |
| Чызг фæстæмæ кæугæ-кæугæ баздæхтис, æмæ йæм йæ мад дзуры: | Плача, вернулась она домой.
|
دختر گریان به خانه بازگشت. |
| — Цы кодтай, дæ мад дæ быныл баззайа, дон цæуылнæ ‘рбахастай? | Что случилось с тобой, чтобы матери твоей пережить тебя? Почему ты не принесла воды? | ـ چه اتفاقی افتاده که مادر را این‌قدر نگران کرده‌ا ی؟ چرا آب نیاورده‌ای؟ |
| Уый йын загьта:
— Дæлæ мæ Хæмыц фехста фатæй æмæ мын мæ донгарз ныцъцъæл кодта, стæй мын мæ пысултæ дæр ныскъуыдтæ кодта. |
Ответила девочка матери своей:
Это озорной Хамыц пустил стрелу, на мелкие черепки разбил мой кувшин и в тряпки превратил мое платье. |
دختر به مادر پاسخ داد:
ـ خامیتسِ آتش‌پاره تیر انداخت، کوزه را تکه تکه و لباس مرا هم به دستمالی پاره تبدیل کرد. |
| Мад æм радта ног донгарз æмæ йын загъта: | Дала женщина дочери своей другой кувшин и сказала ей: | زن کوزۀ دیگری به دخترش داد و به او گفت: |
| — Ацу, æмæ дын кæд мæ дзыхæй хай уыдзæни, уæд дын цы дзидзи фæдардтон, уый дын хæлар уæд, кæннод Сехы гоппыл фæхау. | — Иди снова и без воды не возвращайся. Да пойдет тебе впрок мое молоко и пусть передастся тебе мое острословие. Но если не сумеешь достойно ответить ему — чтоб тебе перевернуться! | ـ برو و این بار بدون آب بازنگردی.
شیری که به تو دادم به تو منفعت خواهد رساند و نکته‌پردازی مرا نیز به تو منتقل خواهد کرد! اگر نتوانی پاسخی شایسته به او بدهی مرگت بهتر خواهد بود. |
| Чызг рараст ис, æмæ дуарæй куыд рахызт, афтæ та йæ Хæмыц фатæй фехста. | Только вышла девочка из дому, Хамыц снова пустил в нее стрелу.
|
خامیتس بار دیگر به محض اینکه دختر از خانه خارج شد تیر را رها کرد. |
| Уæд æм чызг фæстæмæ дзуры:
— Мæныл дæ тых цы ‘взарыс, мæныл хъæды мæргътæ дæр тых куы сты; фæлæ кæд уыйбæрц тыхджын дæ, уæд уæртæ дæ фыдыфыд Уæрхæг Нарты рæгъауы фæстæ ныххус и, æмæ уый бабæрæг кæн. |
— Легко тебе пробовать на мне свою силу, — крикнула ему девочка. — Любая пичужка лесная сильнее меня. А если уж ты такой силач, так пошел бы лучше проведать деда своего Уархага, который иссох, бродя за нартским скотом. | دخترک فریاد زد:
ـ برای تو خیلی راحت است که قدرتت را به من نشان دهی. هر پرندۀ جنگلی از من قوی‌تر است. تو اگر واقعاً قدرتمندی، به دنبال کار پدربزرگت اوارخاگ برو که آن‌قدر دام‌های نارت‌ها را به چرا برده که دارد از دست می‌رود. |
| Дыууæ лæппуйы уыцы ныхас куы фехъуыстой, уæд сæ фæттæ æмæ се ‘рдынтæ бацъæлтæ кодтой æмæ сæ хæдзары цæгъдæджы мидæг фесты æмæ сæ мадмæ дзурынц:
|
Услышав эти оскорбительные слова, мальчики в ярости изломали свои луки и стрелы. С шумом и грохотом, словно разбойники, ворвались они в свой дом и сказали матери своей:
|
دو قلوها زمانی که این سخنان ناراحت کننده را شنیدند از شدت ناراحتی تیر و کمان خود را شکستند.
آن‌ها با سر و صدای فراوان مانند راهزنان وارد خانه شدند و به مادرشان گفتند: |
| — Мах цæуæм Нарты Ныхасмæ—нæ фыдæлтæй ма чидæр æгас у, æмæ йæ хъуамæ ссарæм. | — Мы идем на Нихас нартов. Слышали мы, что жив кто-то из наших дедов. Мы пойдем и отыщем его. | ـ ما به نیخاسِ نارت‌ها می‌رویم.
ما شنیده‌ایم که یکی از پدربزرگ‌هایمان زنده است. می‌رویم دنبال او بگردیم. |
| Араст сты дыууæ лæппуйы æмæ Нарты Ныхасмæ ‘рцыдысты. Æртæ Нарты Ныхасы бадынц. | Пришли на Нихас сыновья Ахсартага. Мужчины всех трех нартских родов сидели там в то время. | پسران آخسارتاگ به نیخاس نارت‌ها رسیدند.
مردانِ هر سه نژاد نارت‌ها در آن زمان آنجا نشسته بودند. |
| — Фарн уæ ныхасы! — загътой лæппутæ Ныхасы адæмæн. | — Да будет счастье на вашем Нихасе, — сказали юноши. | برادران گفتند: خوشبختی مهمان نیخاس شما باشد. |
| — Фæрнæйдзаг ут! — дзуапп радтой лæппутæн адæм. | — Пребывайте и вы в полном счастье, — ответили юношам почтенные нарты. | نارت‌های بزرگ نیز به آن‌ها پاسخ دادند: شما هم در خوشبختی کامل باشید. |
| — Фехъуыстам, нæ фыдыфыд Уæрхæг Нартæн рæгъаугæс у, æмæ нын, кæм ис, уый куы бацамониккат, уый курæг стæм. | — Узнали мы, что отец отца нашего, Уархаг, жив и пасет стада нартов. Просим вас — укажите, где он сейчас. | ـ ما متوجه شده‌ایم که پدر پدرمان اوارخاگ زنده است و گلۀ نارت‌ها را می‌چراند. |
| — Мæнæ лæппутæй искæй акæнут уемæ, æмæ уын æй уый бацамондзæн,— загътой лæппутæн Ныхасы адæм. | — Пусть проводит вас кто-нибудь из мальчиков, — ответили нарты. | از شما خواهش می‌کنیم به ما بگویید او هم‌اکنون کجا زندگی می‌کند.
ـ بگذارید یکی از پسربچه‌ها شما را راهنمایی کند. |
| — Хорз, — зæгъгæ, фæкодтой Уырызмæг æмæ Хæмыц æмæ иу лæппуимæ араст сты Уæрхæджы агурæг. Цæуынц, æмæ сæ къæхты хъæрæй бæстæ змæлы, хæхтæ згъæлынц. | Издали услышал Уархаг богатырские шаги Урызмага и Хамыца. Земля дрожала под их ногами, и горы осыпались от их топота. | اوارخاگ از دور صدای قدم‌های پهلوانانۀ اوریزماگ و خامیتس را شنید.
زمین زیر پای آن‌ها می‌لرزید. |
| Уæрхæг дис кæнын байдыдта, загъта йæхицæн: «Уæдæ мæ фырттæ — Æxcap æмæ Æхсæртæг куы фесæфтысты, уæд ай цы диссаг у — уый мæ фыртты къæхты хъæры хуызæн куы у?!» Бахæццæ сты Уæрхæгмæ. Уæрхæг сæ фæрсы:
— Ай, æмæ чи стут? |
«Что за диво? — подумал Уархаг. — Нет в живых моих Ахсара и Ахсартага, а мне кажется, что я слышу их шаги».
Вот увидел он юношей. Эй, кто вы такие? — спросил он их. |
صدای گام‌های آن دو برادر کوه‌ها را به لرزه درمی‌آورد.
اوارخاگ با خودش گفت: چقدر عجیب! آخسار و آخسارتاگ من که زنده نیستند ولی به نظرم می‌رسد که صدای پای آن‌ها را می‌شنوم. دو پسر جوان را دید. |
| Зæгьынц ын:
— Мах стæм Æхсæртæджы лæппутæ! |
И они ответили:
-Мы сыновья Ахсартага. |
ـ شما که هستید؟
ـ ما پسران آخسارتاگ هستیم. |
| — Уæдæ-ма рацæут, æз уæ уе стæджы хъæдæй базондзынæн. | — Ближе, ближе подойдите ко мне. Только по тому, как сложены вы, кости ваши ощупав, могу я признать вас. | ـ نزدیک‌تر، نزدیک‌تر بیایید.
من فقط از روی ظاهر و استخوان‌بندی شما می‌توانم شما را بشناسم. |
| Бацыдысты Уырызмæг æмæ Хæмыц Уæрхæгмæ æмæ йæ хъæбыстæ кæнынц.
Уæрхæг сындæг равнæлдта æмæ йæ къухы уырзтæй радыгай æрысгæрста лæппуты цонджы хъултæ æмæ загьта: |
Подошли Урызмаг и Хамыц к Уархагу, обняли его, и стал Уархаг тихо, самыми кончиками пальцев, ощупывать запястья их рук. | اوریزماگ و خامیتس به اوارخاگ نزدیک شدند، او را در آغوش گرفتند.
اوارخاگ آرام شد و با انگشتان خود مچ دست آن‌ها را لمس کرد. |
| — Уе стæджы хъæд æцæг махæй у. | — Правду сказали вы, мальчики. По тому, как сложены ваши кости, только к нашему роду можете вы принадлежать. | ـ شما راست گفتید.
با توجه به استخوان‌بندی، شما فقط به نژاد ما تعلق دارید. |
| Уæд ын лæппутæ æрдзырдтой,— сæ мадæй куыд фехъуыстой, афтæ — сæ фыд Æхсæртæг æмæ йе ‘фсымæр Æхсары амарды хъуыддаг, стæй сæ мад æмæ сæхи хъуыддæгтæ дæр. | И юноши со слов матери своей рассказали деду о гибели его сыновей и о горестной судьбе жены Ахсартага — Дзерассы. | برادرها هم ماجرای مرگ پسران اوارخاگ و سرنوشت غمبار مادرشان جراسا را همان‌گونه که مادر برای آن‌ها تعریف کرده بود برای پدربزرگشان بازگو کردند. |
| Уæд Уæрхæг йæ цæстытæ доны разылдта æмæ загъта:
— Мæнæн уыдис, æцæгдзинадæй, дыууæ фаззон лæппуйы — Æxcap æмæ Æхсæртæг, æмæ фесæфтысты. Фæлæ æгайтма сæ мыггаг нæ сыскъуыди! |
Слезами наполнились глаза старого Уархага, и сказал он:
— Погибли сыновья мои Ахсар и Ахсартаг, но радуюсь я, что не прервался наш род. |
چشمان اوارخاگ پر از اشک شد و گفت:
ـ پسران من آخسار و آخسارتاگ کشته شدند ولی من خوشحالم که نسل ما ادامه خواهد داشت. |
| Æмæ сæ разæй рараст и сæ зæронд фидар арæзт чъырынмæ. | Взяли Урызмаг и Хамыц под руки своего деда и повели его в старинную башню их рода. | اوریزماگ و خامیتس دست پدربزرگشان را گرفتند و او را به برج باستانی نژاد خودشان بردند. |
| Дыууæ лæппуйы ссыдысты Уæрхæджы фæстæ чъырыны уæллаг уæладзыгмæ. Бахызтысты мидæмæ, æмæ хæдзары нал уыдис быронæй бацæуæн. | Впервые поднялись они наверх в почетные комнаты башни и видят невозможно войти туда, так много мусора там скопилось. | آن‌ها برای اولین بار در بالای برج به اتاق‌های مخصوص مهمانان ویژه رفتند و دیدند ورود به اتاق‌ها ممکن نیست چرا که آشغال‌های زیادی در آنجا تلنبار شده بود. |
| Уæд сæ иу фыййаг фелвæста, се ‘ннæ — уисой, æмæ рамарзтой хæдзар. Хæдзар, цы уыдис, авд ахæмы хуыздар сæрттывта. | Тогда взял один из них деревянную лопату, другой взял метлу, и они вычистили и подмели хадзар — то священное место каждого дома, где пылает очаг. Заблестел хадзар, и увидели все, что стал он в семь раз лучше прежнего. | آنگاه یکی از آن‌ها چوبی برداشت و دیگری هم جارو و شروع کردند به تمیز کردن آنجا. آن‌ها خادزر را نیز که مکان مقدس هر خانه است و اجاق در آن قرار دارد تمیز کردند.
خادزر می‌درخشید و همه دیدند که هفت بار از قبلش بهتر شده است. |
| Уыйфæстæ зæронд лæджы ракодтой дуармæ, адастой йын йæ хъуынджын сæр, йæ боцъотæ.
Стæй йын фаджысы нытътъыстой лæдзæг. Зæронд лæг уым ныддоныхуыпп кодта; æмæ йæ доныхуыпп хæрдмæ танхъа куы хаста, уæд дыууæ ‘фсымæры кæрæдзимæ бакастысты æмæ загътой: |
Поддерживая старика под мышки, отвели его Урызмаг и Хамыц во двор, побрили его лохматую голову, сбрили ему бороду, и глянуло на внуков молодое лицо. Удивились братья, посмотрели друг на друга и сказали: | اوریزماگ و خامیتس زیر بغل پیرمرد را گرفتند و او را به حیاط بردند، موهای ژولیدۀ سر او را کوتاه کردند و ریش‌هایش را زدند. دو برادر ناگهان با چهرۀ جوان پدربزرگ روبرو شدند.
آن دو با تعجب به هم نگاه کردند و گفتند: |
| — «Ай ма нын нæ мады дæр фæдардзæн». | — Да он еще совсем молодой, наш дед: он может еще и нашу мать содержать. | ـ پدربزرگ ما هنوز کاملاً جوان است.
او می‌تواند از مادر ما نگهداری کند. |
| Зæронд лæджы фæстæмæ хæдзармæ бакодтой æмæ йын загътой:
— Мах стæм дæ лæппутæ æмæ нырæй фæстæмæ демæ цæрдзыстæм. |
, приведя деда обратно в хадзар, они сказали ему: — Мы твои сыновья и отныне будем жить с тобой. |
اوریزماگ و خامیتس پدربزرگ را به خادزر بازگرداندند و به او گفتند:
ـ ما پسران تو ایم و از این پسد با تو زندگی خواهیم کرد. |
| Цалынмæ Уæрхæджы агуырдтой Уырызмæг æмæ Хæмыц, уæдмæ сæ мад — Дзерассæ уыд йæ цæгаты — Донбеттыртæм; æмæ йæм араст сты æмæ йæм ныццыдысты. Ракодтой йæ уырдыгæй æмæ йæ ‘рхуыдтой Нарты хъæумæ, æмæ дзы сæ фыдыфыд Уæрхæг загъта йæхицæн бинонтæ. | Пока Урызмаг и Хамыц искали своего деда, Дзерасса была у родителей своих, Донбеттыров.
И, отыскав деда, братья отправились за матерью. Они привели ее обратно в родовую свою башню, и старый Уархаг взял Дзерассу себе в жены. |
زمانی که اوریزماگ و خامیتس در جستجوی پدربزرگشان بودند جراسا در خانۀ پدر و مادر خود زندگی می‌کرد.
برادران بعد از پیدا کردن پدربزرگ به دنبال مادرشان رفتند و او را به برج زادگاهش بازگرداندند و اوارخاگ پیر، جراسا را به عقد خود درآورد. |
