к оглавлению осетино-русско-английских текстов
| 1.1.ÆХСАР ÆМÆ ÆХСÆРТÆДЖЫ РАЙГУЫРД | РОЖДЕНИЕ АХСАРА И АХСАРТАГА | 1. THE BIRTH OF AKHSHAR AND AKHSHARTAG |
| Нартæн уæд сæ хистæр Уæрхæг уыдис. | Был в то время Уархаг старейшим из нартов. | Warkhag was in those days among the eldest of the Narts. |
| Уæрхæгæн райгуырдис дыууæ лæппуйы, фаззæттæ.
Иу дзы райгуырдис фыццаг кæркуасæны, иннæ та райгуырдис дыккаг кæркуасæны, Бонвæрноны скастмæ. |
В час, когда поют первые петухи, родился у нарта Уархага сын.
И в ту же ночь, когда утренняя звезда Бонварнон еще не взошла на небо, в час, когда поют вторые петухи, родился у него второй сын. |
To him were born two sons, twins. One came at the first cockcrow, the other before the morning star, Bonvarnon, had appeared in the sky, at the second cockcrow. |
| Рухс хуры тынтæ ныккастис Уæрхæгмæ, базыдта, хъæбул куыд адджын у, уый. | С первым солнечным лучом познал Уархаг любовь к детям. | The rays of the risen sun shown into the heart of Warkhag, and he felt how dear to him were these two newborn babes. |
| Уæрхæг йæ лæппуты райгуырды боны фарнæн скодта нæртон куывд сырды фыдæй. | И, чтобы счастлива была жизнь новорожденных его сыновей, устроил Уархаг большой нартский пир. | So that the day of their birth should bring the newcomers happiness, Warkhag prepared a feast, consisting of game caught in the hunt, to regale his guests. |
| Æрхуыдта уæларвæй Куырдалæгоны, фурдæй – Донбеттыры, Нартæй та Борæйы æмæ æндæрты. | Позвал он на пир небесного кузнеца Курдалагона и повелителя бездны морской Донбеттыра.
Много почетных нартов и во главе их Бора, приглашены были на этот богатый пир. |
Warkhag invited the heavenly smith, Kurdalagon, and the ruler of the deep seas, Donbettir, and highly esteemed Narts, Bora and others, were called to that rich feast. |
| Уæрхæджы уарзон лæппутыл буц нæмттæ сæвæрдта уæларв Куырдалæгон: хистæрыл – Æхсар, кæстæрыл – Æхсæртæг. | Любимые свои имена дал небесный Курдалагон сыновьям Уархага: старшего назвал он Ахсар, младшего – Ахсартаг. | Kurdalagon took a fancy to Warkhag’s sons and named them so, the elder he called Akhshar, and the younger Akhshartag. |
| Номæвæрæджы лæварæн Куырдалæгон радта Уæрхæгæн удæвдз йæ куырдадзы фæтыгæй, болат æндонæй арæзт. | И Курдалагон, став кумом Уархагу, подарил ему чудесную свирель, которую сам сковал в своей небесной кузнице. | To celebrate the naming of the newborns, Kurdalagon presented Warkhag with a magic flute, which he had forged himself from tempered steel at his heavenly forge. |
| Удæвдзы Нарт сæвæрдтой сæ фынгыл, æмæ сын кодта диссаджы зарæг уадындз хъæлæсæй: | На стол положили нарты эту чудесную свирель, и сама она звонко и весело запела: | The Narts placed this wonderful flute on the festive table, and it began to play on its own accord, merrily and resoundingly, |
| Айс æй, аназ æй, Хуыцауы хæларæй,
Айс æй, аназ æй – ронджы нуазæн! |
Подыми чашу ронга!
Подыми чашу ронга! И выпей ее За здоровье свое. |
Take a cup of mead!
Take a cup of mead! Drink it down indeed! To please God! |
| Уæрхæджы хуынд уазджытæ иннæбонæй-иннæбонмæ минас фæкодтой, стæй уæд фæфардæг сты: Куырдалæгон абадтис цæхæр уады хъисыл æмæ ныппæррæст ласта уæларвмæ, хæдтæхгæ Пакъуындзæйау, Донбеттыр та фестадис æргъæуон цæхæр кæсаг æмæ ныцъцъыллинг кодта стыр фурды бынмæ, нарт дæр фæфардæг сты хæтæны, стæронтау. | Семь дней и ночей длился пир.
Дичиной потчевал Уархаг своих гостей. Кончился пир, вскочил Курдалагон на гребень огненной бури и, словно крылатый Пакундза, умчался в небеса. Огненной рыбою обернулся Донбеттыр, вильнул гибким хвостом и скрылся в морской бездне. Нарты же, как подобает воинам, отправились в походы. |
For seven days and seven nights Warkhag’s guests feasted, and when the feast was over Kurdalagon leapt onto the crest of a fiery storm cloud, and like wide-winged Pakunza, flew off on it to the heavens. Donbettir changed into a pearly, fiery fish and disappeared into the sea depths.
The Narts, as befits those who spend their life on campaign, went off on a dangerous expedition. |
| Уайтагъд айразтысты Æхсар æмæ Æхсæртæг; бон рæзтысты уылынг, æхсæв та – уыдисн. | Не по дням, а по часам росли Ахсар и Ахсартаг.
За день вырастали они на вершок, а за ночь – на целую пядь. |
Akhshar and Akhshartag grew with each passing hour. In one day they grew two inches; in a night a whole hand’s breadth!
|
| Фæлæ тынг фыдуаг рацыдысты.
|
Озорными мальчишками были Ахсар и Ахсартаг. | They were a mischie-vous pair. |
| Сарæзтой сæхицæн фæттæ æмæ ‘рдынтæ æмæ арвыл маргъ тæхын нæ уагътой – æрмийæ-иу æй æрæппæрстой. | Сделали они себе луки и стрелы, и не стало птицы, которая могла бы пролететь над ними, — тотчас подбивали они ее, и камнем падала она на землю. | They made for themselves bows and arrows, and there was not a bird who could fly over their heads. They shot them down immediately, and they fell like stones to the earth. |
| Айхъуысти дунейыл, зæгъгæ, Нарты Уæрхæгæн рахъомыл и хъæбатыр фырттæ, фазæттæ – Æхсар æмæ Æхсæртæг. | Весь мир скоро узнал, что у нарта Уархага подросли отважные близнецы Ахсар и Ахсартаг. | The whole world soon knew that the Nart Warkhag had two gallant grown-up twin sons, Akhshar and Akhshartag. |
| Æхсар æмæ Æхсæртæг та цæмæн хуындтысты? | А почему названы они были Ахсар и Ахсартаг? | Why did he give them these names?
|
| Уымæн, æмæ Æхсар, хистæр æфсымæр, уыд æхсарджын, Æхсæртæг та, кæстæр æфсымæр – Æхсарæй æхсарджындæр. | Про отважного говорят: ахсар.
Таким был первый брат. И так его назвали – Ахсар. Но еще отважнее был второй брат, и назвали его Ахсартаг, что означает отважнейший. |
Speaking of a brave man one says “Akhshar.” The first brother was such a young fellow, and so received that name. But the second brother was even bolder, and so he was called “Akhshartag,” which means “bravest.” |
| Дзырдуат | Словарь | |
| сырды фыдæй | мясом дичи | |
| фæтыгæй | ? | |
| цæхæр уады хъисыл | искрящимся | |
| æргъæуон цæхæр кæсаг | переливчатая искрящаяся рыба | |
| хæтæны, стæронтау | в походы за добычей | |
| æрмийæ | стоя, без упора (стрелять) | |
Tales of the Narts. Ancient myths and legends of the Ossetians./ Translated by Walter may. Edited by John Colarusso and Tamirlan Salbiev./ Princeton University Press. Princeton and Oxford. 2016. P. 3.